Marksi ka më shumë rëndësi sot se në kohën e tij

Është një shaka e mirë e e vjetër sovjetike për Radio Yerevanin: një dëgjues pyet: “A është e vërtetë që Rabinovitchi e fitoi një veturë të re në llotari?”, së cilës prezantuesi i radios i përgjigjet: “Në parim po, është e vërtetë, vetëm se nuk ishte një veture e re por një bicikletë e re, dhe ai nuk e fitoi por ajo ishte vjedhur prej tij.”

A nuk qëndron e njëjta edhe për trashëgiminë e Marksit sot? Le të pyesim Radio Yerevanin: “A është teoria marksiste ende e rëndësishme në kohën tonë?” Mund ta hamendësojmë përgjigjjen: në parim po, ai përshkruan në mënyrë të shkëlqyer lëvizjet e çmendura të dimanikave kapitaliste të cilat e kanë arritur kulmin sot, por… Gerald A Cohen numëroi katër tiparet e nocionit klasik marksist të klasës punëtore: (1)  ajo e përbën shumicën e shoqërisë; (2) prodhon pasurinë e shoqërisë; (3) përbëhet nga anëtarët e eksploatuar të shoqërisë; dhe (4) anëtarët e saj janë njerëzit në nevojë. Kur këto katër tipare kombinohen, ato gjenerojnë dy tipare tjera: (5) klasa punëtore nuk do të humbë asgjë nga revolucioni; dhe (6) do të angazhohet në transformimin revolucionar të shoqërisë.

Asnjë prej katër tipareve të para nuk qëndron për klasën e sotme punëtore, nga të cilat nuk mund të nxirren/gjenerohen as dy tiparet e tjera. Edhe nëse disa nga tiparet vazhdojnë të jenë pjesë e shoqërisë së sotme, ato nuk mund të bashkohen në një agjent të vetëm: njerëzit në nevojë në shoqëri nuk janë më punëtorë, e kështu me radhë.

Por le të gërmojnë në këtë pyetje për rëndësinë e Marksit më tej. Jo vetëm kritika politike e Marksit dhe skicimet e dinamikave kapitaliste janë të rëndësishme, por duhet hedhur një hap më tej dhe të themi se vetëm sot, Marksi në fakt është plotësisht i rëndësishëm.

Pas kapërcimit të pengesave të jashtme, kërcënime të reja vijnë sot nga brenda. Me fjalë të tjera, Marksi nuk e kishte thjesht gabim, ai shpesh kishte të drejtë – por në mënyrë më literale sesa që mund të kishte shpresuar vetë.

Për shembull, Marksi nuk mund të kishte imagjinuar që dinamikat kapitaliste të shpërndarjes së identiteteve partikulare do të përktheheshin në identitete etnike. Celebrimi i sotëm i “pakicave” dhe njerëzve në “margjina” është pozicioni predominues i shumicës – të djathtit ekstremë që ankohen për terrorin e “korrektësisë politike” marrin avantazhe nga kjo duke e paraqitur veten si mbrojtës të pakicave në rrezik, duke provuar pasqyrimin e fushatës në anën tjetër.

Dhe në tjetrën anë e kemi rastin e “fetishizmit të komoditetit”. Të kujtojmë shakanë klasike për njeriun që beson se është kokërr fare dhe çohet në institut për të sëmurë mendorë ku doktorët bëjnë të pamundurën që ta bindin atë se nuk është një farë por është njeri. Kur ai kurohet [i bindur se nuk është farë por njeri] dhe lejohet që ta lëshojë spitalin, menjëherë kthehet i drithëruar në institut. Ka një pulë jashtë dere dhe ai frikësohet që ajo do ta hajë.

“Ju e dini shumë mirë se nuk jeni një kokërr fare por jeni njeri.” – i thotë doktori.

“Natyrisht që e di,” ia kthen pacienti, “por a e di edhe pula këtë gjë?”

Si aplikohet kjo në nocionin e fetishizmit të komoditetit? Vini re fillimin e nënkapitullit të Marksit mbi këtë çështje te Kapitali: “Komoditeti në shikim të parë duket një gjë krejt e qartë, e parëndësishme. Por analizimi i tij tregon se është një gjë e çuditshme, i lidhur me hollësirat metafizike e teologjike.”

Fetishizmi i komoditetit [besimi ynë se komoditetet janë objekte magjike, të pajisura me një forcë inherente metafizike] nuk është i vendosur në mendjet tona, në mënyrën sesi ne e [keq]perceptojmë realitetin, por në realitetin shoqëror në vetvete. Mund ta dimë të vërtetën, por sillemi sikur nuk e dimë – në jetën tonë reale, ne sillemi si pula në shakanë që e thamë më lart.

Niels Bohr, që e dha përgjigjjen më të mirë për “Zoti nuk luan me zar” të Einsteinit me [“Mos i thuaj zotit çka të bëj!”] poashtu ofroi shembullin e përsosur sesi funksionon mospranimi fetishist i besimit. Duke parë një patkua të varur në derë, një vizitor i befasuar tha se nuk besonte që Bohri mund të besonte në supersticione, dmth që patkoi do t’i sillte fat të mirë njerëzve. Bohri kishte thënë: “As unë nuk besoj. Por e mbaj këtu sepse më kanë thënë që funksionon edhe nëse nuk beson në të!”

Kjo është mënyra sesi funksionon ideologjia në periudhën tonë cinike: nuk duhet të besojmë në të. Askush nuk e merr demokracinë apo drejtësinë seriozisht, të gjithë jemi të ndërgjegjshëm për korrupsionin e tyre, por i praktikojmë – me fjalë të tjera, ne shfaqim besim në to – sepse presupozojmë që funksionojnë edhe nëse nuk besojmë në to.

Sa i përket religjionit, ne “nuk besojmë më seriozisht” ne thjesht i ndjekim disa rituale religioze si pjesë e respektit për ‘lifestyle’-in e komunitetit të cilit i përkasim.

“Unë në të vërtetë nuk besoj, por është pjesë e kulturës sime” duket se është bërë tipi predominant i besimit të zhvendosur, karakteristik për kohët tona. “Kultura” është emri për të gjitha ato gjëra që ne i praktikojmë pa besuar realisht në to, pa i marrë mjaft seriozisht.

Ja pse ne i mohojmë besimtarët fundamentalistë si “barbarë” ose “primitivë”, si antikulturorë, si një kërcënim për kulturën – sepse ata guxojnë t’i marrin seriozisht besimet e tyre. Era cinike në të cilën ne jetojmë nuk do ta befasonte Marksin.

Kësisoj, teoritë e Marksit nuk janë thjesht gjallë: Marksi është një fantazmë që vazhdon të na ndjekë – dhe e vetmja mënyrë për ta mbajtur gjallë është të përqendrohemi në ato pikëpamje që sot janë edhe më të vërteta se në kohën e tij.

Përktheu nga Independent, Periskopi