Lufta që duhet bërë

Imagjinojeni një akt seksual mes një burri dhe një gruaje. Dy trupa të zhveshur në një dhomë, që takojnë lëkurat, pështymat dhe djersët e tyre. Ta marrim se nga pakujdesia, ajo mbetet me barrë. Ndërsa, për shkaqe të caktuara gjatë kohës së barrës, ajo dhe ai ndahen. Të imagjinojmë se, siç ndodh ndonjëherë në raste të ngjashme, ajo e lë foshnjën pranë ndonjë kontejneri mbeturinash dhe i kthehet shoqërisë më e shkarkuar moralisht e fizikisht.

Të imagjinojmë tjetërçka: një njeri [shpjegim banal për mendje banale: njeri mund të jetë edhe gruaja] në një dhomë tjetër derisa bën gati një litar për ta mbytur veten. Dhe që e mbyt veten. Në një vetëvrasje parakuptohet vullneti i lirë i të vetëvrarit. Ata që thonë se “filani e vrau veten” i bashkohen mendimtarëve që pa sukses u munduan të gjenin subjektin te njeriu, e që e postulonin vullnetin e lirë. Pra, meqë nuk ka diçka të tillë si “vullneti i lirë”, nuk ka as vetëvrasje. Nuk mund të thuash që filani e vrau veten. Çdo vetëvrasje është në të vërtetë vrasje. Sidoqoftë, njeriu i imagjinuar vdiq. Dhe foshnja e lindur nga pakujdesia dhe përtej ‘së lejueshmes’, është pranë një kontejneri mbeturinash. Ose vdes, ose mbijeton. Çështje moti.

Te trilli i parë, mësojmë që në dhomën ku bënte dashuri, çifti kishte me vete edhe shoqërinë. Të lejueshmen dhe të ndalueshmen e saj. Ata e dhunojnë trupin shoqëror të ekonomizuar në një formë të caktuar, duke e bërë një fëmijë të paligjshëm. Çifti në fjalë bën me trupat e tyre atë që nuk i lejohet. Sepse trupat i takojnë shoqërisë. Në anën tjetër, njeriu që e vrau veten para pak sekondash, bën poashtu mëkat. Ai kryen vrasje ndaj trupit shoqëror. E vret një trup të lidhur me vargonjtë e një ekonomie pushteti. Brenda tre trupave në trill ndodhet shoqëria. Nivele të caktuara pushteti. Nisur nga familja e tutje. Në njërën anë kemi një lindje, e në tjetrën një vdekje. Por të dyja, të palejuara e të ndëshkueshme.

Mund të trillojmë e imagjinojmë edhe raste të tjera shumë më të ndërlikuara. Por, të ndalemi te një kryevepër e letërsisë botërore, “Hamleti” i Shakespeare-it. Në dilemën e tij të famshme, princi danez, bën një mëkat të rëndë shoqëror. Ai heziton që ta kryejë detyrën që i shtron shoqëria, me anë të një fantazme, për babain/mbretin e vrarë pabesisht. Megjithëse merr provat që i duhen pasi ndjell reagimin që priste te mbreti i ri/xhaxhai i tij nga një inskenim i një shfaqjeje teatrale, ai sërish heziton të përmbushë vullnetin e shoqërisë që i ndryhet në brendi. Një mbret i vrarë pabesisht nënkuptonte një dhunë ndaj trupit shoqëror, që mbërthehej te figura e mbretit në rende monarkike. Por, Hamleti është ai që megjithatë del përtej atij trupi përmes ‘çmendjes’ së tij – siç e kanë etiketuar shumë interpretues personazhin në fjalë. Të të vritej babai-mbret – nënkuptonte që duhej të hakmirreshe, në emër të nderit personal dhe të shoqërisë. Por, ai arrin ta mendojë edhe moskryerjen e detyrës – dhe kjo e bën këtë vepër të madhe. Mos të harrojmë që individi është fabrikuar në ato kohëra, në shekujt XVI e XVII.

T’i rishikojmë ndjesitë e njerëzve mëkat-kryes që i trilluam më sipër. Që të tre e provojnë ndjesinë e lëndimit të shoqërisë. Madje, e njëjta e brenë edhe Hamletin derisa mendon për njëfarë kohe që “të mos jetë”. Ndjenja e fajësisë nuk është tjetërçka veçse provimi i ndjenjës së tjetrit.

Natyrisht, luftëtarët që janë gjymtuar nga lloj-lloj dhimbjesh të këtilla, ndihen më pak të lënduar. Niçe thotë se njerëzit më të mëdhenj të saj shoqëria i fut nëpër burgje. Dhe, është e vërtetë.

Është e kollajshme të luftosh tjetrin kur ai nuk mban asnjë copë tënden. Kur është krejtësisht i ndryshëm, krejtësisht tjetër. E godet, e vret, e harron –  punë-e-madhe. Pa pikën e fajësisë do ta vrisnim një alien. Ama, nëse te tjetri ndodhen jo veç do copa pa-lidhje tuat– por ato më të thellat, përfshirë ndjesitë më intime – atëherë lufta është mosvet e dhimbshme. Kjo është rrethana e një fëmije të vetëdijshëm para autoritetit të babait e nënës, e më tej, të familjes e fisit. Kjo është një luftë që duhet bërë pa çare, se ndryshe mbetesh si një zombie. Çdo goditje që i jep atij autoriteti shkakton dhimbje. Por nëse nuk bën asnjë goditje, atëherë ky fëmijë e humbet trupin e tij. E falë atë. Dhe merr krenaritë e familjes, fisit a kombit, intimitetin e tij, dobësitë e tij, e kështu me radhë. Hamleti kur i bën dredhi detyrës për t’u hakmarrë për babain, e lëkund autoritetin e tij si mbret e si babë. Drama e Hamletit e përcjell mjaft mirë ilustrimin që dua të paraqes: autoriteti i babait të tij nuk vdes biles as me vdekjen fizike të tij. Trupi i tij trupëzohet brenda gjithë shoqërisë. Madje, më shumë te shoqëria se te i biri i tij – shkaku i rolit politik.

Në kulturën tonë e kemi djepin*, si një mjet ilustrues të përpjekjes që përmes përkundjes e me raste edhe përmes ninullave [që ngjasojnë me sirenat që duan të hipnotizojnë Odisenë] t’i vënë në gjumë mendjet e trupave që i rrisin. Por kjo përkundje vjen e modifikohet përmes instrumenteve tjera, në mënyrë që individi të mbahet përherë i lidhur me vatrën familjare. Prandaj, ende fëmijët e kësaj shoqërie ndihen më të familjarizuar me shtëpinë e tyre, sesa me shkollën.

Ta marrim një formë angazhimi: përpjekjen e feminizmit për t’i mëshuar patriarkalitetit dhe misogjinizmit. Edhe këtu, është e pamundshme që lufta të bëhet krejtësisht abstrakte, sepse nuk prodhon kurrfarë rezultatesh. Lufta e parë dhe më e rëndësishmja do të duhej të bëhej brenda shtëpive e familjeve të tyre.

Merreni me mend, sot sheh profesorë filozofie që i shajnë të tjerët, oponentët politikë, nga një pozicion krejtësisht fisnor. Kjo luftë e dhimbshme kundër djepit të shtëpisë, e natyrshme për shoqëritë e shëndetshme, nuk po ndodhë. Para disa vitesh, kryeministri i mëparshëm Hashim Thaçi, e akuzonte Albin Kurtin, se nuk e kishte as ‘mbështetjen e babait të tij”. Shihni çfarë banaliteti. Të bësh diçka, detyrimisht duhet të kesh mbështetjen e babait, nënës, e familjarëve tjerë. Madje edhe në politikë. Ndërkohë që, pikërisht përmes këtij familjarizmi shtrihet korrupsioni i pushtetit. Korrupsionin tonë e promovon, e madje edhe e përforcon, kultura tribale e familjare. Familjet iu qëndrojnë pranë të korruptuarve, edhe kur hapur e qartë evidentohet se ata janë të korruptuar. Madje, i gjithë fisi iu qëndron pranë – siç ndodh me profesorin e filozofisë. Kjo e tregon mungesën e luftës dhe gjumin e thellë. Tregon edhe për përkundjet që bëhen parreshtur e përditë.

Unë e pranoj që kam fituar beteja të rëndësishme. Nuk krenohem me asgjë me të cilën krenohet një mendje e dremitur. E di se nuk iu pëlqen jomodestia, sepse e njoh bishën të cilën e mbani të trupëzuar: shoqërinë. Aq më mirë.

Unë isha njëqindfish më i lirë ndaj babait tim, se babai im ndaj gjyshit tim. Ai nuk kishte mundësinë të duronte vuajtjet e të atit, të trupëzuara brenda tij ndërsa rropatej në luftën për çlirimin e një kolektivi të tërë. Si shumë të tjerë.

Siç e thashë në fillim, nuk është aq e zorshme të vrasësh tjetrin derisa e percepton si krejtësisht të ndryshëm, madje si jo-njeri, siç perceptoheshin shpesh serbët. Mirëpo, lufta ose përçarja nga trupi shoqëror që t’i mvesh përkatësitë, është më e zorshme. Dhe pikërisht këtë mungesë lufte po e vuajmë aktualisht. Shoqëria jonë është tepër e zënë në luftën ndaj një tjetri abstrakt, të parrokshëm, derisa heziton të luftojë kundër ‘djepit’ të tij.

Njerëzit që nuk e vuajnë për asnjë dakik prishjen e tyre me familjen e shoqërinë, nuk mund të jenë veçse zëdhënës të një formacioni shoqëror.

Në Kosovë sot shohim formacione të ndryshme fisnore e familjare në politikë. Shohim vëllezërit Haradinaj dhe dajën e tyre. Pastaj, shohim vëllezërit Molliqaj, vëllezërit Thaçi, vëllezërit Pacolli. Dhe marrëdhëniet familjare janë të shumfishta gjithandej. Kjo është e trishtë sepse tregon një sasi tepër të madhe konformizmi. Dhe e tregon si të plazmuar brenda këtij trupi shoqëror dobësinë. Një dobësi që i frikëson njerëzit të bëhen reformatorë të jetëve të tyre.

*Shtrat i vogël dërrase për foshnja, me anë të ngritura e me dy këmbëza në trajtë gjysmërrethi, që të përkundet lehtë.