Lindja e Mesme pas ikjes së Amerikës

Ishte 5 gushti i vitit 1990, vetëm disa ditë pasi Iraku i Sadam Huseinit kishte pushtuar Kuvajtin, dhe Presidenti amerikan George H.Ë. Bush nuk mund të ishte më i qartë, tek foli nga Shtëpia e Bardhë: “Nuk do të pranohet, ky agresion kundër Kuvajtit.” Gjatë gjashtë muajve të ardhshëm, Bush provoi të ishte një njeri që e mbante fjalën, teksa Shtetet e Bashkuara dërguan një gjysmë milioni ushtarë në Lindjen e Mesme dhe udhëhoqën një koalicion ndërkombëtar që çliroi Kuvajtin.

Tre dekada më vonë, një president shumë i ndryshëm amerikan përqafoi një politikë shumë të ndryshme amerikane. Në vazhdën e braktisjes së partnerëve të saj kurdë në Siri, të cilët kishin luftuar me guxim për mposhtjen e terroristëve të Shtetit Islamik (ISIS), SHBA qëndruan duarkryq teksa dronët dhe raketat iraniane sulmuan instalimet e naftës në Arabinë Saudite, duke nxjerrë përkohësisht jashtë shërbimi gjysmën e kapacitetve të saj.

Mirësevini në Lindjen e Mesme post-amerikane. Për të qenë të drejtë, fraza është diçka e ekzagjeruar, pasi SHBA  nuk është tërhequr nga rajoni. Në fakt, kohët e fundit ajo ka dërguar trupa shtesë për të penguar dhe, nëse është e nevojshme, ndihmuar në mbrojtjen e Arabisë Saudite nga sulmet e ardhshme iraniane, e ndoshta t’u përgjigjet drejtpërdrejt atyre. Por nuk mund të injorohet e vërteta themelore se SHBA ka zvogëluar praninë dhe rolin e vet, në një rajon ku ka dominuar për gati një gjysmë shekulli.

Rrënjët e kësaj tendence e kanë fillesën që në kohën e Presidentit George Ë. Bush, vendimi i të cilit për të filluar një luftë të këshilluar keq dhe të projektuar dobët kundër Irakut, provoi të ishte një pikë kthese në politikën e jashtme të SHBA. Kostot e larta dhe rezultatet e dobëta të asaj lufte e kthyen publikun amerikan kundër përfshirjes ushtarake në rajon, gjë e cila influencoi Presidentin Barack Obama, pasi ai zgjodhi të mos vërë në zbatim paralajmërimet që po vetë i bëri qeverisë së Sirisë, se përdorimi i armëve kimike do të ishte shkelje e një “vije të kuqe” dhe od të sillte pasoja të rënda. Obama vendosi gjithashtu të mos vazhdonte me ndërhyrjen e udhëhequr nga NATO në Libi, që rrëzoi regjimin e Muammar al-Kaddafit, por la pas një vend të ndarë dhe një shtet të dështuar.

Presidenti Donald Trump e ndan këtë kundërshti ndaj përfshirjes ushtarake në rajon. Për më tepër, rritja e prodhimit të brendshëm të naftës dhe gazit ka zvogëluar rëndësinë e drejtpërdrejtë të Lindjes së Mesme për SHBA. Gjithashtu, rivaliteti i ri i fuqive të mëdha ka rritur nevojën që SHBA të zhvendosë burimet dhe vëmendjen në Evropë, për t’iu kundërvënë Rusisë, dhe në Azinë për të sprapsur Kinën.

Administrata Trump është distancuar nga Lindja e Mesme në mënyra të panumërta, përveç se ka demonstruar një ngurrim për të përdorur forcën ushtarake ose vendosur ushtarë në zonat e konfliktit. Diplomacia në një masë të madhe mungon. Trump ka zgjedhur të injorojë shkeljet e të drejtave të njeriut në Arabinë Saudite dhe Egjipt, dhe administrata e tij nuk ka bërë asnjë përpjekje serioze për të zgjidhur konfliktin izraelito-palestinez.

Burimi më i madh i pasigurisë në rajon përfshin Iranin. Administrata Trump u tërhoq në mënyrë të njëanshme nga marrëveshja bërthamore e vitit 2015, pavarësisht pajtueshmërisë së Iranit me të. Administrata më pas prezantoi një politikë të “presionit maksimal”, e cila përbëhet kryesisht nga sanksione të rënda ekonomike, të cilat kanë një ndikim të dukshëm në ekonominë e Iranit – nga disa vlerësime, PBB-ja e tij u zvogëlua me gati 10% vitin e kaluar.

Por nëse impakti i sanksioneve është i dukshëm, qëllimi i tyre nuk është aspak. E qartë është se Irani do t’i përgjigjet luftës ekonomike të Amerikës me një luftë të vetën. Përveç instalimeve të naftës saudite, Irani tashmë ka sulmuar trafikun e çisternave që lëvizin nëpër rajon, dhe gradualisht po heq dorë nga kufizimet e përcaktuara prej marrëveshjes bërthamore të vitit 2015. Ndërsa presioni ekonomik ndaj regjimit intensifikohet, SHBA dhe aleatët e vet duhet të presin reagime të tjera nga ana e iranianëve.

Kjo e përball administratën Trump me një dilemë. Preferenca e tij e pashpallur, por e dukshme është për ndryshimin e regjimit në Teheran, por 40 vjet pas revolucionit iranian, regjimi mbetet në këmbë, megjithë protestat publike. Përgjigjja ushtarake ndaj veprimeve iraniane mund të çojë në llojin e konfliktit që Trump nuk e dëshiron, në pritje të zgjedhjeve presidenciale të SHBA në vitin 2020. Por lejimi i Iranit të çlirohet nga kufijtë e marrëveshjes bërthamore të vitit 2015, rrit shanset që Izraeli të sulmojë Iranin, duke tërhequr edhe SHBA në luftë. Edhe nëse kjo nuk ndodh, mosveprimi i SHBA mund të bëjë që një ose më shumë nga fqinjët e Iranit të sigurojnë armë bërthamore, për të balancuar kapacitetet iraniane dhe mundësinë që SHBA të tërhiqet më tej nga rajoni. Një zhvillim i tillë në atë që tashmë është rajoni më i paqëndrueshëm në botë, do të ishte një makth.

Rruga më e mirë për të ecur përpara do të ishte që SHBA të artikulojë çfarë ndryshimesh politike kërkojnë nga Irani, në lidhje me programet e veta bërthamore dhe raketore, si dhe sjelljen e tij në të gjithë rajonin, dhe çfarë është gati të ofrojë në kthim. Një politikë e tillë duhet të shpallet publikisht, duke detyruar kështu regjimin t’u shpjegojë qytetarëve të irrituar pse po heq dorë nga lehtësimi i shumë sanksioneve, për të vazhduar veprimtarinë e tij destabilizuese në rajon dhe programet bërthamore dhe raketore. Përballë një presioni të fortë ekonomik dhe politik, regjimi thjesht mund të pranojë të negociojë, ashtu si ndodhi kur ra dakord t’i jepte fund luftës njëdekadëshe me Irakun. Megjithatë, deri më tani, asnjë iniciativë e tillë amerikane nuk është parashtruar.

Shkurt, administrata Trump po mëson se tërheqja nga Lindja e Mesme nuk është as e lehtë, as pa rreziqe dhe kosto. Shtetet e Bashkuara kanë akoma një interes në luftimin e terrorizmit, përhapjes bërthamore, mbështesin rrjedhën e lirë të naftës dhe promovojnë sigurinë e Izraelit dhe partnerëve amerikanë në botën arabe. Eshtë e qartë se çfarë nevojitet: gatishmëri më e madhe e SHBA për të përdorur forcë të kufizuar ushtarake, nëse është e nevojshme, dhe një prirje për të bashkuar sanksionet me diplomacinë. Më pak e qartë, është nëse një përzierje e tillë politike mund të pritet së afërmi. / Project Syndicate – Bota.al