Letër Liljanës

E dashur Ljiljana,

Jemi në verën e vitit 2017.

Më kujtohet, në pranverën e vitin 1999, kur më kishin shpallur të “vdekur” dhe pastaj, si nëpër ëndrra, e kisha parë veten time në mes të Europës. Me kolege dhe kolegë nga Kosova po qëndronim në Bonn të Gjermanisë. Ministri i Jashtëm i Gjermanisë, gazeta, televizione e miq nga Europa e Amerika, në Paris, Romë, Washington dhe New York, na prisnin dhe na inkurajonin për një situatë të pashpresë që ishte krijuar në Gadishullin Ballkanik.

Prapa vetes kisha lënë atdheun, Kosovën.

Nuk e dija ku e kisha familjen, miqtë, kolegët, të njohurit.

Kosova ishte në qendër të vëmendjes së opinionit botëror. Edhe nëse doja t’i ikja atij ferri që kisha përjetuar, ndjenja dhe fakti që çdo gjë ishte në flakë e frikë nuk më bënte edhe aq krenar pse vet isha atje ku isha kurse vendi im ishte kapur nga kthetrat e armatës dhe paramilitarëve të Millosheviqit. Them “vendi”, sepse njerëzit e këtij vendi ose ishin vrarë, ose ishin përndjekur, ose ishin në male ku ushqeheshin dhe mbroheshin nga kryengritësit e UÇK-së.

S’e besoj ta kesh përjetuar ndonjëherë ndjenjën e të përndjekurit nga vendi yt. Them se çdo njeriu që i ngjet diç e tillë kur prapa vetes len kujtimet për fëmijërinë, rininë, dy dekada pune (në gazetari), nëse vetëm edhe njëherë kthehesh në atë botë, deshe – nuk deshe, me ty ka ngjarë diçka që nuk është lehtë e shpjegueshme. Ngjet një ngjizje e brendshme e cila nuk të rrëzon, por të ngurtëson. Edhe më saktësisht, të forcon. Një jetë, shikuar nga koha e sotme, si banor i një gadishulli gjithmonë konfliktuoz që kishte kaluar në thyerje të mëdha botërore.

S’kishte si të mbyllej ndryshe ai shekull. Këtu kishte nisur Lufta e Parë Botërore, këtu ku pas Luftës së Dytë “ndaheshin” botërat (NATO dhe BRSSS), këtu duhej të përfundonte sërish e tëra.

Natyrisht që atëbotë, ne si shqiptarë, ju si serbë, dhe krejt popujt tjerë të ish-Jugosllavisë, e kishim zor t’u jepnim përgjigje krejt atyre lëvizjeve tektonike. Për shqiptarët: të deziluzionuar  dhe pavetëdijshëm që ishim komb jo edhe aq i rëndësishëm, donim të ishin si krejt hemisfera perëndimore dhe për këtë naivisht shpresonim që asnjë barrierë nuk do na ndalte synimin ta fitonim lirinë.

Si do bëhej kjo gjë, këtë fakt s’e dinte askush. As ne si shqiptarë që pas shkatërrimit të Jugosllavisë së Titos dhe lindjes së dhunshme të Jugosllavisë së Milosheviqit nuk e pranonin atë regjim të ri, por as perëndimorët të cilët ishin krejtësisht të hutuar, edhe pse për gati një dekadë kishin pasur punë me atë njeri, gruan e tij, gjeneralët e tij, intelektualët e tij, popullin e tij: në Slloveni, Kroaci, Bosnje e Hercegovinë. Nga Vukovari e Srebrenica, e deri në Reçak… (për të cilin pikërisht në Bonn, Ministri i Jashtëm i Gjermanisë, Joschka Fischer, më thoshte se në publik e kishte thënë se ishte “Pika e Kthesës”, por përtej asaj, mua dhe kolegëve të mi na bindte që nuk del asgjë që do ta ndalë çlirimin e Kosovës, me çfarëdo çmimi, me çfarëdo angazhimi që do të duhej).

Ecja e perëndimit drejt bashkimit pa perden e hekurt me rënien e regjimit të DDR-it dhe me zonat e shteteve ish-komuniste të cilat ishin në fazën gri – pa parti komuniste, por për këtë edhe pa parti demokratike, të djathta e majta, për krejt popujt e ish-Jugosllavisë shënonte kthim prapa. Në hullitë e nacionalizmit agresiv i cili, për hir të historisë dhe gjeneratave të reja që na lexojnë, “rrënjët” i pati tek babai dhe baballarët në Francuska 7, pastaj në Memorandumin e Akademisë së Shkencave e Arteve të Serbisë, në RTS, në Politika…

Është një situatë absurde dhe sot kur e mendoj atë kohë nuk them që do të mund ta mbijetoja edhe një herë. Si një fëmijë që herë luan me veten e herë bëhet lodër e tjerëve, isha i vendosur që megjithatë të vazhdoja luftën: në frontin e profesionalizmit me gazetarët e mi në Koha Ditore, të cilën derisa fronti – ai i vërteti i luftës – zhvillohej në Kosovë, ne si refugjatë e bënim nga Maqedonia, esetë në Frankfurter Allgemeine Zeitung, intervistat e gjata në New Yorker, por edhe bisedat, sidomos bisedat e pafundme për të cilat edhe sot e kësaj dite u jam mirënjohës miqve: Ismail Kadaresë në Paris, Bora Qosiqit atëbotë në Këln, apo Bogdan Bogadoviqit në Vjenë, që çdo të zezë që u ngjante serbëve, krejt fatkeqësitë që u ngjanin shqiptarëve, i kishin parashikuar me një precizet të frikshëm.

Nuk dua të flas këtu edhe për diskursin perëndimor që lufta e Kosovës, sidomos e Kosovës, hapi në qarqet intelektuale europiane. Nga frika e të majtëve europianë, prej Jelcinit deri tek vula e Jurgen Habermasit pro intervenimit të NATO-s në Kosovë.

Lufta e Kosovës ishte beteja e fundit e serbëve me MiIlosheviqin dhe beteja e parë e shqiptarëve prapa të cilëve qëndronte tërë civilizimi perëndimor.

Prej ngazëllyes deri në delirant ishte kthimi në Kosovën e çliruar nga regjimi serb në fund të qershorit të vitit 1999. Me këtë rast nuk kam si të mos ta tregoj një skenë që më kishte ngjarë duke u futur në Kosovë, katër muaj pas ekzilit në Europë, Amerikë dhe Maqedoni.

Atë pasdite në kaosin e rrugëve të Prishtinës shiheshin gjithandej makina e tanke të NATO-s, vetura pa tabela, semaforë që nuk punonin, duke hyrë në qytet për të shkuar në apartament, me mallin e madh të një ekzilanti më priste babai (tashmë i ndjerë), nëna, motrat dhe bashkëshortja me Andin, asokohe djalin tim të vetëm – në rrugë e vërejta Fatos Lubonjën.

E kisha takuar disa herë nëpër Europë, në Beograd dhe asnjëherë në Tiranë. Lubonja i cili ishte dhe vazhdon të jetë si një prej shpirtrave me diskursin më të kthjelltë intelektual shqiptar dhe ballkanik, shumë më shumë u gëzua që pa një fytyrë të njohur sesa që ishte i magjepsur me Kosovën e çliruar. Pa e pyetur shumë, siç ne shqiptarët e kemi zakon, e futa në makinë dhe u nisëm tek familja ime në drekë. Gëzimi, për të mos e quajtur patosi, që mund të ngjante dukshëm më i fortë me familjen që e takoja pas disa muajsh dramash lufte dhe ekzili, u shua paksa sepse me mysafirin e paftuar nga Tirana, i cili në Prishtinë ishte për herë të parë, ma shpëtoi atë pasdite pasi që me Lubonjën u aranzhuam që pas drekës të fillonim me punën –  gazeta, biseda, intervista.

Sot, gati dy dekada pas luftës, mund të them vetëm një gjë për lirinë: ardhja e saj, në çfarëdo forme dhe sidomos në formën e pasluftës, është shumëfish më e komplikuar sesa lufta për të.

Prapa kishim një dekadë aparteidi në mes të Europës. Kur them “aparteid” atëherë duhet ta precizoj për gjeneratat e reja: pakica serbe me aparatin e shtetit në Beograd shtypte shumicën shqiptare. Që i bie: dy milion njerëz komandoheshin dhe udhëhiqeshin nga 100.000 njerëz. Dallimi i tyre: 100.000 njerëzit flisnin serbisht: 1,9 milionët tjerë ishin shqiptarë. Këta ishin përjashtuar nga shkollat dhe institucionet. Nuk kishin as edhe një të drejtë elementare njerëzore. Sfida para së cilës regjimi i Millosheviqit i shtronte ishte një: ose e pranoni shtetin serb (që atëherë ishte veshur me gëzhojën e jugosllavizmit), ose do të vazhdoni të qëndroni në rrugë.

Shqiptarëve u printe intelektuali pacifist Ibrahim Rugova.

Si një profet, me lëvizjen e tij paqësore ai i shpëtoi shqiptarët të mos binin pre e kthetrave të tigrit të uritur për gjak – Millosheviqit. Ajo që Rugova e definoi si lëvizje paqësore doli të ishte një profeci. Sepse poligonet e tmerreve të përgjakshme u zhvendosën në Slloveni për disa ditë, Kroaci për disa vite dhe Bosnje e Hercegovinën e kthyen në humnerën e madhe të tmerreve që s’kishin si të mos krahasoheshin me kampet dhe vrasjet të cilat ishin asociacioni i drejtpërdrejtë me Luftën e Dytë Botërore. Në këtë mes duhet ta bëj një digresion: gjermanët sidomos s’e kanë parapëlqyer krahasimin e fushatave ndëshkuese të Millosheviqit me ato të Hitlerit. Si atëherë,  edhe sot, gjithmonë kam përfaqësuar tezën se “nuk ka krahasime, por ka kontekste”. Kontekstet kohore të Gjermanisë naziste dhe Serbisë milosheviqiane ishin tjera. Modelet, strukturat, ishin tjera, por qëllimi i njëjtë: zhvendosja ose edhe shfarosja e popujve.

Kapitulli i fundit i shkatërrimit të ish-Jugosllavisë në Kosovë ishte një luftë e tmerrshme në të cilën 1 milion njerëz ishin përndjekur, mijëra civilë të vrarë, mijëra gra të dhunuara, shkatërrime xhamish, kishash, shkollash, lagjesh të tëra të shqiptarëve, por edhe të serbëve e romëve.

Vërshimi ndërkombëtar në vendin e vogël të ish-Jugosllavisë ishte sa iluminues aq edhe absurd. Sepse çdo medalje ka dy anë.

Njëra anë e kësaj medaljeje të angazhimit ndërkombëtar ishin ushtarët e Aleancës Veriatlantike (NATO), dhe ana tjetër ndërkombëtarët e OKB-së, antidoti me përmasa absurdi. Për të qenë sa më preciz me këtë angazhim ndërkombëtar duhet të shtoj: shqiptarët e shihnin NATO-n si aleaten e tyre. Serbët si armiq që i kishte bombarduar. Dy palët e kishin gabim. Sepse vet paqëtimi që NATO asokohe i bëri Kosovës, përkundër krejt humbjeve në njerëz, civilë shqiptarë dhe serbë, të vrarë apo të shpërngulur pas luftës – ishte ai çmim që duhej paguar në një zonë paslufte.

Çdo gjë që vjen më pas është pjesë e dokumentuar nga secili prej nesh. Edhe sprovat për ta gjetur veten në atë vend të lirë, edhe sukseset, por edhe disfatat personale, edhe lavdia, por edhe rrëzimet profesionale.

Ajo që dua të them është kjo: secili prej nesh ka dorëshkrimin personal në kronikat e përditshmërisë publike. Këtë natyrisht që mund ta them për Prishtinën dhe Kosovën. Aspak për Beogradin dhe Serbinë.

Kurrë s’i kam nënçmuar dramat e mëdha njerëzore përfshirë edhe rënie/ngritjet profesionale të kolegëve atje. Por, ja që koha bën të veten, Kur kjo kohë ka të bëjë me drama të mëdha shtetërore përfshirë edhe ristrukturimet shtetërore, atëherë aspekti personal është pothuajse i padukshëm. Mbeten vetëm gjurmët që secili prej nesh lë në familje, profesion, ambientin që e rrethon. Vlen për një pastrues nëse punën e tij e bën me ndërgjegjen që dikush nesër do ta vlerësojë punën e tij edhe pa ia njohur emrin. Po aq sa për një intelektual i cili me diskursin e tij shfaq anën e ndritshme apo të errët të popullit që i takon.

Edhe sot, sidomos sot, më shumë se kurrë më parë, mund të them që regjimit serb të Millosheviqit dhe intelektualëve të tij që ishin sa protege aq edhe instrumente të asaj periudhe të errët, u jam mirënjohës për një gjë: mësimin që Prishtina elitare nuk guxonte të shndërrohej në Beograd. Në kaosin e pasluftës në Kosovë nuk guxonim të lejonim të ngjante ajo që kishte ngjarë në Beograd. Heshtja. Sepse ajo ishte miratim. Barazohej me bashkëfajësinë. Nuk kam dëshmitarë të fshehtë. As miq privatë të cilët e dinë rrëfimin “tim”.

As sot dhe as kurrë nuk turpërohem për atë që është botuar në Koha Ditore, qoftë nga unë apo edhe nga gazetarët e mi. Kur Koha Ditore ka dënuar krimet shqiptare ndaj serbëve në Prishtinë, por edhe lagjeve të fshatrave e qyteteve të Kosovës, nuk mund të them që kemi bërë trimëri. Jo. Ajo që kemi bërë ishte vetëm evidentimi i kronikave të turpeve shqiptare që shikuar nga prizmi i historisë së luftërave të përgjakshme u kishte ngjarë edhe gjermanëve në Vojvodinë, Çekosllovaki, Poloni e vise tjera pas Luftës së Dytë Botërore.

Përmasat janë tjera.

Konteksti është tjetër.

Por, kontinuiteti i kontekstit komparativ qëndron.

Prandaj, them që ndjej një superioritet, një ndjenjë ngadhënjimi që edhe sot, këtë verë të vitit 2017, mund ta them: përkundër disfatave të përditshme që pësonim kur nga Kosova e pasluftës përndiqeshin apo vriteshin serbë e romë të pafajshëm në Kosovën e mbërthyer nga kaosi, ishte vegjëlia ime, ishte gazeta që unë e drejtoja, gazetë e shqiptarëve dhe më e lexuara në Kosovë, ajo që e shkruante me ngjyrë të zezë në të bardhë: “Krimet e shqiptarëve ndaj serbëve të pafajshëm të Kosovës janë turpi kombëtar!”.

E them këtë jo për të shitur mend. As për ta arsyetuar atë që ka ngjarë. Por, thjesht për ta shtruar një pyetje retorike: kurrë, në Beogradin e para, gjatë dhe pasluftës, nuk ka ngjarë që gazeta qendrore (Politika?) apo gazetat kryesore serbe të shtypnin shkronja të zeza në faqe të bardha për krimet serbe ndaj shqiptarëve. Krime këto pakrahasueshëm më të ndryshme me ato që regjimi i Millosheviqit në mënyrë të orkestruar kishte bërë ndaj shqiptarëve. I kemi shënuar dhe botuar edhe kur serbët linçoheshin pas luftës, edhe kur në rrugë e restorante të kryeqytetit nuk mund të flitej serbisht, edhe kur masat orkestroheshin të shkatërronin çdo gjë në protestat e marsit të vitit 2004, edhe, edhe, edhe…

Dhe sot jemi në një situatë kur në Prishtinë dhe në krejt Kosovën mbishkrimet e rrugëve janë të shkruara edhe shqip por edhe serbisht, në restorante mund të porositet, flitet e këndohet serbisht, në eterin publik dhe privat serbishtja është gjuhë (zyrtare) e Republikës së Kosovës.

Çdo gjë që shkon përtej këtij konteksti, përfshirë edhe librat e shkruar nga shqiptarët për krimet serbe, është në kontekstin e asaj që në detyrën time prej gazetari dhe udhëheqësi për më shumë se një dekadë të gazetës kryesore të Kosovës, më jep jo ngazëllim, por ndërgjegjen e qetë se përkundër pamundësisë për të ndërruar potenciale situatash konfliktuoze megjithatë në nënvetëdijen e diskursit publik kemi bërë që përkundër post-traumës, të kthehemi në kontura “normaliteti”.

Më duhet ta pranoj: atëbotë i kisha mëdyshjet e mia për krejt takimet, bisedat, tryezat, dialogët, letrat dhe esetë e anasjellta që shkëmbenim me kolegët nga Beogradi për marrëdhëniet shqiptaro-serbe. E bëja sepse kisha shpresën që ende mund të flitej dhe provohej të kuptohej e pamundshmja: urrejtja e ndërsjellë, përndjekja e një populli të tërë, vrasjet mizore të fëmijëve, pleqve, plakave, civilëve, varrezat masive… E bëja edhe pse na thoshin miqtë ndërkombëtarë t’i bënim. Me të drejtë na i përmendnin modelet gjermano-franceze, hebrejo-gjermane, polako- gjermane… Dhe siç shihet, gjithandej janë tjerët dhe “gjermanët” e gjermanët.

Ajo që atëherë, dhe për fat të keq edhe sot, nuk mund ta definonim me kolegët serbë ishte – dhe bazuar në krejt këto shkëmbime në këtë platformë vazhdon të jetë – se ende s’ka një përcaktim se kush në këtë rastin tonë janë “gjermanët” dhe gjermanët.

Nëse gjermanët janë serbët atëherë i bie që modeli i krimeve serbe ishte si i gjermanëve pas luftës, kurse shqiptarët (por edhe kroatët e boshnjakët) do të duhej të ishin francezët, hebrenjtë, polakët. Nëse serbët s’e pranojnë “rolin” gjerman nën regjimin e Millosheviqit, atëherë detyrimisht shqiptarët do të ishin “kriminelët” dhe kjo nuk do t’i shkonte postulatit të shefit të shtetit serb, Aleksandar Vuçiqit, i cili sa herë flet për gjermanët thotë se Beogradi për Ballkanin duhet të jetë model i Gjermanisë për Bashkimin Europian. Por, për këtë pak më vonë.

Më duhet shumë sinqerisht ta pranoj që sidomos pasi kam lexuar letrën tuaj të fundit kam menduar që ta lë këtë punë fare.

Sepse nuk ia vlen.

Nuk e kam kohën, por as vullnetin, të duroj morfologji frazash me plot fyerje të cilat s’kanë të bëjnë me mua. Me botën tuaj të fantazisë mbase po. Por, jo me realitetin – atë që e jetoj dhe e jetojmë ne në Kosovë e Ballkan. Sepse edhe kur i merrni kontekstet e librave të Veton Surroit, edhe kur i ktheheni subjektit tuaj të preferuar Ramush Haradinajt, por edhe kur merreni me biografinë time në kontekstin e Hagës, këtë e bëni me një urrejtje e cila më bënte dhe vazhdon të më bëjë të ndjej vetëm keqardhje për juve.

Të gjitha këto me kontura arkaike prej ad hominem sulmesh të cilave nuk mundem, nuk dua, nuk e lejoj veten t’u përgjigjem sepse jam edukuar dhe rritur me frymë mirëkuptimi dhe respekti. Pos kësaj nuk do më lejonte etika para familjes, bashkëshortes e djemve të mi, miqve dhe sidomos më shumë se 300 bashkëpunëtorëve në Klan Kosova, t’u përgjigjem me të njëjtin ton.

Jo pse nuk mundem të “zhbiroj” në biografinë tuaj. Jo pse nuk mund të kërkoj në internet dhe të lexoj të gjitha fitoret dhe humbjet tuaja në betejën profesionale, apo disfatat private. Tekefundit, vazhdoj ta posedoj armën e moçme: gjuhën serbe me të cilën viteve të fundit për fat të keq shërbehem aq pak.

Që të jem edhe më i saktë: me serbishte nuk shërbehem fare, sepse gazetarët e rinj, mediat vizive dhe ato të internetit, gjeneratat e reja të shqiptarëve të Kosovës edhe kur ka lajme nga Serbia për Kosovën shërbehen me Reuters, AP, CNN, BBC, AFP, DPA, apo edhe shërbimet në anglisht të mediave serbe pasi që serbishtja më nuk është e detyrueshme të mësohet në Kosovë nga shqiptarët. Ishim ne brezat e fundit që për të bërë diçka duhej ta mësonim dhe flisnim këtë gjuhë.

Ishte regjimi i Millosheviqit dhe instrumentet e tij që kanë bërë diçka që kurrë nuk kishte bërë një fuqi koloniale: t’ua ndalonte fëmijëve të kolonisë (që i thonë Kosovë) që të mos e mësonin gjuhën dhe vizitonin shkollën – as atë amtare (shqipe) as atë zyrtare (serbishte).

Imagjinojeni një Algjeri në të cilën sot nuk do flitej frëngjishtja, apo një Indi ku s’do flitej anglishtja. Kolonitë kanë shkuar – gjuha ka mbetur. Në Kosovë ka ngjarë diçka edhe më epike: Kolonia ka shkuar dhe gjuha e kolonialistit bashkë me të – serbishtja. Ajo flitet vetëm tek pjesëtarët e mbetur të kombit serb në Kosovë. Përtej kësaj – e përmendi këtë fakt sepse Ju, e nderuara Liljana, duket që ende s’e keni të qartë një element esencial në jetën, përditshmërinë, politikën, diskursin intelektual të shqiptarit dhe me këtë edhe vdekatarit të zakonshëm të Kosovës.

Serbia dhe serbishtja nuk paraqesin as edhe një për qind të nukleusit jetësor në këtë nënqiell.

Beogradi nuk përcillet.

Serbishtja nuk lexohet.

Televizioni juaj nuk shikohet.

Thënë edhe më shkoqur: tash 17 vjet në çdo mikrokozmos shqiptar në Kosovë nuk ka Serbi. Kjo vlen edhe për mua. Jo pse nuk duam apo e kemi të orkestruar këtë zhdukje të Serbisë. Por, thjesht pse kemi punët tona: kemi shtet për të ndërtuar dhe politikë jo edhe aq të lehtë për ta vëzhguar (si gazetarë që jemi).

Prandaj them se qasja juaj recidiviste është ky keqkuptimi i parë dhe me siguri edhe më tragjiku kur njeriu e lexon sidomos letrën tuaj të fundit. Por, edhe trajtesat tjera tuaja në krejt këtë “dialog”. E fus në thonjëza shprehjen “dialog”, sepse ju nuk keni bërë dhe nuk bëni asgjë tjetër pos një monologu të gjatë me çdo gjë që ju hyn në punë dhe e ngritni konstruktin tuaj virtual i cili është aq larg, oh sa larg, realitetit që ju rrethon.

Dhe realiteti është ky: Kosova është Republikë, është shtet i pavarur i cili ende nuk është pranuar në OKB, por mos dyshoni që së shpejti, brenda disa muajsh apo vitesh, do të pranohet edhe në OKB.

Republika e Kosovës ka një aeroport ndërkombëtar i cili mban emrin “Adem Jashari”.

Republika e Kosovës ka një autostradë ndërkombëtare e cila kryeqytetin, Prishtinën, e lidh me Tiranën me 180 kilometra. Rrjedhimisht, nëse deri pas luftës dikujt i duheshin 6 orë për të udhëtuar deri në Beograd, kurse 13 orë për t’i kaluar Bjeshkët e Nemuna dhe me këtë edhe 180 kilometra për të shkuar në Tiranë, atëherë sot situata ka ndryshuar dramatikisht.

Emri i Autostradës është “Ibrahim Rugova”.

Dy orë vozitje nga Prishtina në Tiranë.

Nuk është më raritet kur e shoh Fatos Lubonjën apo Edi Ramën rrugëve të Prishtinës, por edhe gjysmën e punës dhe angazhimeve i kam në Tiranë – aq sa në Prishtinë.

Republika e Kosovës ka edhe një stadium ndërkombëtar të futbollit: emri i tij është “Adem Jashari”.

Republika e Kosovës ka një President emri i të cilit është Hashim Thaçi.

“Hashim Thaçi është George Washingtoni i Kosovës”.

Nuk e thash unë.

E ka thënë Zëvendëspresidenti i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Joe Biden.

Republika e Kosovës e ka një Kryeministër në ardhje emri i të cilit është Ramush Haradinaj. “Kalorësi i madh i Ballkanit dhe çlirimtari i popullit të tij është Ramush Haradinaj”.

Nuk e thash unë.

E ka thënë Otto von Habsburg.

Aeroporti, Autostrada, Stadiumi, Thaçi, Haradinaj, janë realiteti i Kosovës, Ljiljana.

Dhe sa herë flisni apo mendoni për ta, ndaleni tek viti 1999.

Edhe pse jemi në vitin 2017.

Më lejoni, ju lutem, t’ua shpjegoj: Autostrada, Stadiumi, Aeroporti… dhe shumë ndërtime tjera që janë bërë dhe bëhen janë dëshmi të pavarësisë së Kosovës dhe ato më bëjnë krenar sepse fëmijët e mi, gazetarët e mi, pasardhësit tanë do të vazhdojnë rrugën tonë drejt përcaktimit të patundur që të jemi pjesë e civilizimit perëndimor. Sepse janë baballarët tanë, ata që këtij përcaktimi ia kanë vënë themelet qysh në Lidhjen e Prizrenit.

Jo rastësisht këtë trajtesë e nisa me qëndrimin tim në Gjermani dhe me periudhën e errët të vitit 1999.

Po. Them se Gjermania duhet të jetë modeli i Ballkanasve. Jo ndaras por të gjithëve: serbëve, shqiptarëve, boshnjakëve, kroatëve…

Nurnbergu i Gjermanisë ishte Haga e ish-Jugosllavisë. Kjo është tema e madhe me të cilën dhe për të cilën do të duhej të diskutohej gjatë.

Ju keni qëndruar në Hagë dhe unë kam qëndruar në Hagë.

Për qëndrimin tim në Hagë nuk jam penduar dhe e përsëris sërish: do ta bëja sërish sepse është detyra e gazetarit ta zbulojë dhe ta thotë atë që e di se është për të mirën e opinionit publik.

Për qëndrimin tuaj në Hagë nuk kam çfarë të them sepse, ua thash edhe më lartë, nuk do të ishte në nderin tim të merrem me atë që prej atje keni publikuar. E dini ju, e njeh opinioni serb atë që keni komentuar prej atje.

Mua më mjafton Hannah Arendt. Më mjaftojnë trajtesat e saj për Eichmannin dhe zakonshmërinë, pra, banalitetin e krimeve të kryera prej tij. Shumica e intelektualëve ballkanas e përfundojnë rrëfimin këtu për Arendt sa herë flasin e shkruajnë për kontekstin arendtian dhe Tribunalin e Hagës për ish-Jugosllavinë.

Askush s’dëshiron të merret me segmentin e dytë të trajtesës së saj i cili kur qe botuar në New Yorker pati ngjallur shumë më shumë reagime sesa “zakonshmëria” e Eichmannit. Ishte akuza e saj, sa e tmerrshme aq edhe e vërtetë, për kooperimin e këshillave të hebrenjve me nazistët vetëm e vetëm të shpëtonin vet. Ishte akuza e saj edhe më e rëndë – hebrenjtë kishin dështuar të (vetë)organizoheshin për (vetë)mbrojtje nga nazistët.

Ky është dallimi i madh.

Ajo që serbët s’i bën nazistë, por edhe shqiptarët – e me ta edhe kroatët e boshnjakët – s’i bën hebrenj.

Dhe kjo i jep kapitullit të Tribunalit të Hagës peshën e duhur.

Prandaj Ramush Haradinaj ka shkuar në Hagë vullnetarisht. Prandaj Haradinaj është liruar sepse ka luftuar për lirinë e kombit të tij. Apo e doni edhe Naser Oriqin dhe Ante Gotovinën?!

Të tre këta të lirë. Nëse ju ndjeheni e obliguar se kush ata ishin, janë apo do të jenë? Mund edhe ta bëni. Nëse për këtë paguheni nga tatimpaguesit e shteteve të Kosovës, Kroacisë, Bosnje e Hercegovinës…

Dhe vijmë tek lufta e Kosovës. Pse është formuar Gjykata Speciale për Krime të Luftës të supozuara që janë kryer nga UÇK?

Shqiptarët kanë luftuar. Janë vetëmbrojtur dhe nëse kanë kryer krime do të dënohen nga Gjykata Speciale.

Këtë themelim të Gjykatës e ka votuar Kuvendi i Republikës së Kosovës. Pa kërcënime për sanksione, izolime, burgosje.

Do t’ju çudis nëse ju them që si publicist, gazetar, opinionbërës, kam qenë, jam dhe do të jem për themelimin e Gjykatës Speciale!

Le të shkojnë të gjithë: le ta provojnë fajësinë apo pafajësinë.

Dhe le të vazhdojmë me ndërtimin e shtetit të ri.

Sepse rruga ime, rruga jonë, ka qenë, është dhe do të jetë, e ndërtuar mbi ideale që shkojnë përtej çdo lufte çlirimtare.

Rruga është qëllimi.

Caku është perëndimi dhe Europa – si vlerë e përbashkët e kombeve të lira.

Shihemi atje – nëse e keni ndërmend të vini!

E nëse ne nuk do të shihemi, do të jenë pasardhësit tanë ata që do të flasin me njëri-tjetrin.

Gjithsesi këtë gjë do ta bëjnë në anglishte e pse jo nëse është nevoja edhe në gjermanisht.

Shqip po se po.