Lajmet e rreme në kuptimin më të thjeshtë janë informacione jo të sakta që synojnë të mashtrojnë dhe të luajnë me ndjenjat e një audience të caktuar.

“Fake News (Lajm i rremë), është një informacion i fabrikuar dhe publikuar me qëllimin për të mashtruar dhe ç’orientuar të tjerët me besimin e gënjeshtrave ose në dyshimin e fakteve të verifikueshme”. Rrjeti i Gazetarisë Etike me bazë në Londër

Në përkufizimet tradicionale, lajmin e karakterizojnë rëndësia, aktualiteti dhe afërsia. Ndërsa, kur flitet për vlerën e lajmit, gjithnjë mendohet për relevancën e tij, dobinë dhe interesin. Të gjitha këto në kushte dhe rrethana të ndryshme edhe zëvendësohen, pra, lajmi si i tillë, në bazë të kritereve edhe mbahet si i qëndrueshëm.

Por, a aplikohen të gjitha këto kritere gjatë gjithë kohës? Përgjigjja në këtë pyetje është e thjeshtë, Jo.

Mediat parasëgjithash janë biznese, dhe si të tilla ato zbatojnë agjenda dhe interesa të grupeve të caktuara. Kështu, media shumë herë bëhet argat i tyre duke keqinformuar publikun. Andaj, në këto rrethana, e gjitha çfarë mund të bëhet, është të vihet kritika tek përmbajtja mediale dhe të luftohen lajmet e rreme.

Studiues të shumtë e institute të ndryshme të mediave në mbarë botën kanë përgatitur disa hapa konkret sesi të ruhemi nga lajmet e rreme që mund të vijnë te ne në çdo kohë e në forma të ndryshme. Por, fillimisht të shohim sesi lajmet e rreme vijnë deri tek ne?!

Siç thamë më lartë, lajmet e rreme ekzistojnë pothuajse prej që ekziston vetë bërja e gazetarisë apo shpërndarja e informacioneve. Sot, termi ‘Fake News’ ka marrë vëmendjen vetëm për shkak të rrjeteve sociale të cilat arrijnë të shpërndajnë informacionet, të vërteta dhe ato të pavërteta, në një kohë shumë të shkurtër anembanë botës. Kujtojmë zgjedhjet e fundit presidenciale në ShBA: mendohet që fitorja e presidentit Donald Trump u arrit pikërisht nga lajmet e rreme të cilat u shpërndanë nga rrjetet sociale.

Dukuria e ‘Fake News’ vjen në shprehje në kohë fushatash elektorale, kur grupet e ndryshme politike shfrytëzojnë hapësirat që ofrojnë rrjetet sociale për të shpërndarë informacione që mund të dëmtojnë një palë të kundërt. Si duket, kësaj forme po i vjen fundi, sepse rrjetet sociale siç është ‘Facebook’ ka filluar filtrimin e informacioneve që shpërndahen nga ky rrjetet shoqërorë. Megjithëse, dëmet që kanë ardhur nga kjo formë e shpërndarjes së informacioneve mund të konsiderohen mjaftë të mëdha deri më tani.

Në vendet ku përdoret interneti shumë, dhe për më tepër ku rrjetet sociale kanë një shtrirje të madhe, siç është vendi ynë, shpërndarja e informacioneve jo të sakta, është potencialisht e madhe. Sipas statistikave, në Kosovë ka mbi 1 milion përdorues aktiv të ‘Facebook-ut’, ndërsa mbi gjysmë milioni kosovarë përdorin rrjetin tjetër shoqëror ‘Instagram’. Këto shifra flasin për një mundësi të madhe për shpërndarjen e informacioneve tek një audiencë e caktuar.

Si t’i shmangim lajmet e rreme?

Përderisa vetë interneti konsiderohet si një hapësirë e lirë për tu shfrytëzuar nga njerëzit pa pengesë, stopimi i shpërndarjes së informacioneve në çfarë do forme, mund të konsiderohet si pengesë e lirisë së shprehjes. E meqë kjo formë nuk duhet ndodhë në vendet demokratike, e vetmja mënyrë që t’i shmangim lajmet e rreme është të dimë si të mbrohemi nga to. Më poshtë janë listuar disa këshilla të cilat i rekomandojnë edhe studiues të mediave se si të mbrohemi nga ‘Fake News’.

–          Shqyrtojeni burimin e informacionit: Shiko për sfondin ose historinë e tregimit dhe vendin e ngjarjes;

–          Kush është autori i lajmit: Bëjeni një kërkim të shpejtë për autorin, a është i besueshëm a është i vërtetë ai;

–          Shiko datën e publikimit të lajmit: Nëse lajmi është i vjetër, ai nuk është i rëndësishëm për ngjarjet aktuale;

–          Lexo të gjithë lajmin/ raportin: Shpesh ne lexojmë vetëm titujt e lajmeve?! Por, titujt dhe nëntitujt mund të jenë mashtrues, shiko ngjarjen komplet siç është pasqyruar;

–          Kontrollo burimet e informacionit: Shqyrto burimet mbështetëse, sa është mbështetur rrëfimi/ tregimi mbi ato burime;

–          A është lajmi me përmbajtje satirike: Në ditët e sotme, ueb faqet me përmbajtje satirike janë shtuar, kujdes mos bini preh e tyre;

–          Pyet njohësit e fushës: Në fund, para se ta marrësh një lajm si të mirëqenë, por për të cilin nuk je i sigurt, atëherë pyet ekspertet e asaj fushe për të cilën ke lexuar.

Këto janë vetëm disa prej sugjerimeve që jepen për tu mbrojtur nga lajmet e rreme. Ndërsa për të identifikuar me kohë të gjitha lajmet e padobishme apo tendencioze, në vende të ndryshme të botës praktikohet lënda mësimore mbi Edukimin medial. Madje, kjo lëndë tashmë është duke u aplikuar edhe në vendet e rajonit, siç është Shqipëria. Edukimi medial do të ndihmonte të rinjtë, në shkollat fillore dhe të mesme, që të vetëdijesohen dhe të konsumojnë informacionet e dobishme dhe në të njëjtën kohë të mos bien preh e lajmeve të rreme që mund të vijnë në forma të ndryshme.

Në Kosovë, edhe pse ka filluar të diskutohet për rëndësinë e kësaj lënde dhe në përgjithësi mbi rëndësinë e edukimit mediatik, ende mungojnë hapat konkret për të futur lëndën ‘Edukimi medial’ nëpër shkolla. Ministria e Arsimit Shkencës dhe Teknologjisë, këtë lëndë ende nuk e ka shtrirë në të gjitha shkollat, madje kjo është provuar si lëndë zgjedhore vetëm në dy shkolla në kryeqytet. Në mënyrë që të gjithë të jemi të lirë të informohemi drejtë dhe saktë e mos të biem pre e mashtrimeve nga lajmet e rreme, kjo lëndë do të ndihmonte në masë të madhe në këtë drejtim, dhe rrjedhimisht Edukimi medial bëhet i domosdoshëm në ditët e sotme.