Çfarë kanë bërë ndonjëherë romakët për ne? Epo, natyrisht rrugët – rrugët ikin pa lajmëruar. Si thoni për udhëzime se si të jetoni në shekullin XXI? Kjo duket më pak e mundshme, por në fakt vitet e fundit kanë parë një ‘stuhi’ interesi në punën e tre filozofëve romak stoikë, të cilët ofruan pikërisht këtë gjë. Ata ishin Seneka, tutor i Perandorit Nero; Epikteti, një ish-skllav; dhe Mark Aureli, perandor.

Librat modernë, duke u bazuar në idetë e tyre dhe të ripaketuar si udhëzime se si të bëni një jetë të mirë sot, përfshijnë: “Një Udhëzues për Jetën e Mirë” nga Uilliam Irvajn, “Stoicizmi dhe Arti i Lumturisë” nga Donald Robertson, “The Daily Stoic” nga Rajan Holidej dhe Stiven Hanselman, “Bëhu një Stoik” nga Massimo Pigliucci. Ajo që ndan të gjithë këta libra është bindja se njerëzit mund të përfitojnë duke u kthyer prapa dhe duke i shqyrtuar idetë e këtyre stoikëve romakë. Madje ka edhe një javë vjetore kushtuar stoicizmit.
Stoicizmi vlerëson se çelësi për një jetë të mirë dhe të lumtur është kultivimi i një gjendjeje të shkëlqyer mendore, të cilën stoikët e identifikojnë me virtyte dhe të qenit racional. Jeta ideale është ajo që është në harmoni me natyrën, të së cilës ne të gjithë jemi pjesë, dhe një indiferencë e qetë ndaj ngjarjeve të jashtme. Filloi në Greqi dhe u themelua rreth 300PK nga Zeno, i cili përdori emrin e pikturës Stoa në Athinë dhe kështu u quajt Stoicizëm. Pjesa më e madhe e veprave të stoikëve të hershëm janë të humbura, kështu që janë stoikët romakë që kanë qenë më me influencë gjatë shekujve dhe vazhdojnë të jenë sot.

Kontrolloni mënyrën se si mendoni
Pra, cilat ishin idetë? Dy parime themelore mund të gjenden të dyja në bllokun e shënimeve, një punim i shkurtër që përmbledh idetë e Epiktetit. E para është se disa gjëra janë brenda kontrollit tonë dhe disa nuk janë, dhe se shumica e pakënaqësisë sonë shkaktohet nga mendimi se ne mund të kontrollojmë gjërat, kur në fakt, nuk mundemi.
Çfarë mund të kontrollojmë ne? Epikteti argumenton se ne në fakt kontrollojmë shumë pak. Ne nuk e kontrollojmë atë që na ndodh, ne nuk mund ta kontrollojmë atë që njerëzit rreth nesh thonë apo bëjnë, dhe ne nuk mund të kontrollojmë plotësisht trupat tanë, të cilat dëmtohen dhe sëmuren dhe përfundimisht vdesin pa marrë parasysh preferencat tona. E vetmja gjë që me të vërtetë e kontrollojmë është mënyra se si ne mendojmë për gjërat, gjykimet që bëjmë për gjërat.
Kjo na çon në parimin e dytë themelor nga Epikteti: nuk janë gjërat që na mërzisin, por mënyra se si ne mendojmë për gjërat. Gjërat ndodhin. Pastaj bëjmë gjykime për atë që ndodh. Nëse gjykojmë se diçka me të vërtetë e keqe ka ndodhur, atëherë mund të bëhemi të mërzitur, të trishtuar apo të zemëruar, në varësi të asaj që është. Nëse gjykojmë se diçka e keqe ka të ngjarë të ndodhë atëherë ne mund të frikësohemi apo të jemi në ankth. Të gjitha këto emocione janë produkt i gjykimeve që bëjmë. Gjërat në vetvete janë vlerë neutrale, sepse ajo që mund të duket e tmerrshme për ne, mund të jetë një çështje indiference e dikujt tjetër, ose madje edhe të mirëpritur nga të tjerët. Janë gjykimet që bëjmë, që prezantojnë vlerën e diçkaje në realitet dhe janë ato vlerësime të gjykimit që na japin reagimet tona emocionale.
Lajm i mirë stoik është se këto gjykime të vlerave janë një gjë mbi të cilën kemi kontroll të plotë. Gjërat ndodhin, asnjëra prej të cilave nuk është mirë ose e keqe, dhe është brenda fuqisë sonë të vendosim se si i vlerësojmë ato. Paradoksi i stoicizmit, siç e formulon Epikteti, është se ne nuk kemi pothuajse asnjë kontroll mbi asgjë, por në të njëjtën kohë ne kemi potencialisht kontroll të plotë mbi lumturinë tonë.

Stërvitni mendjen tuaj
Në pamje të parë, kjo duket sikur nënvlerëson sfidat e vërteta me të cilat njerëzit ballafaqohen në jetën e tyre të përditshme. Si mund të ndihmojë vetëm të menduarit ndryshe për dikë që është duke u përpjekur për të vënë ushqim në tryezën e tyre, për shembull? Stoikët nuk u trembën nga kjo. Ata pranuan plotësisht se jeta mund të jetë e vështirë ndonjëherë.
Seneka e dinte këtë gjë shumë mirë: ai vuajti dëbimin, sprova të shumta dhe u detyrua përfundimisht të bënte vetëvrasje nga Nero. Ai gjithashtu e dinte se ishte shumë e lehtë të thuhej: “Unë nuk do të lejoj që këto gjëra të jashtme të shqetësojnë mua”, por përndiqej nga një tjetër dhe jo se shqetësonte veten.
Pra, stoikët zhvilluan një sërë ushtrimesh praktike të dizenjuara, për të ndihmuar në trajnimin e njerëzve për të përfshirë idetë stoike në jetën e tyre të përditshme. Seneka rekomandoi që të merrni një inventar në fund të çdo dite, duke vënë në dukje kur ju inatoseni nga diçka e parëndësishme, ose veproni me zemërim në përgjigje të dikujt që ndoshta nuk e meritonte atë, e kështu me radhë. Duke vërejtur gabimet tuaja dhe kështu mund të shpresoni se do ia dilni më mirë ditën tjetër.
Mark Aureli kishte një strategji tjetër, duke u kujtuar çdo mëngjes se ai ndoshta do të haste shumë njerëz të zemëruar, të stresuar, të padurueshëm dhe mosmirënjohës gjatë ditës. Duke reflektuar mbi këtë përpara, shpresa ishte se ai do të kishte më pak gjasa të reagonte në mënyrë të sjellshme. Por ai, gjithashtu, reflektonte në faktin se asnjë nga këta njerëz nuk do të ishte kështu me qëllim. Ata ishin viktima të gjykimit të tyre të gabuar.
Këtu kemi një paradoks tjetër: askush nuk zgjedh të jetë i pakënaqur, i theksuar, i zemëruar, i mjerë, dhe megjithatë këto janë në fakt të gjitha prodhimet e gjykimeve tona, gjëja brenda kontrollit tonë.

Pranoni atë çfarë ndodh
Një tjetër strategji stoike është që të kujtojmë veten për parëndësinë tonë relative. Bota nuk sillet rreth nesh. Aureli pasqyroi rregullisht në meditimet e tij mbi pafundësinë e universit dhe pafundësinë e kohës që shtrihej në të kaluarën dhe të ardhmen, me qëllim që jetën e tij të shkurtër ta vinte në një kontekst më të gjerë.
Jetët tona janë veçse momente kur vendosen brenda kësaj perspektive kozmike. Duke pasur parasysh këtë, pse duhet të presim që gjithësia të japë çfarëdo që njerëzit duan të ndodhë? Përkundrazi, do të ishte absurde të pritej që ajo të përputhej me vullnetin tonë.
Siç e tha Epikteti, nëse pret që universi të japë atë që dëshiron, do të jeni të zhgënjyer, por nëse përqafoni çdo gjë që jep universi, atëherë jeta do të jetë shumë më e butë. Përsëri, kjo është më e lehtë për t’u thënë sesa për t’u bërë, por gjithnjë e më shumë njerëz po marrin parasysh këshilla stoike dhe punojnë shumë për ta përfshirë atë në jetën e tyre të përditshme.