Duke e ditur gjuhën

Në një shkrim të tij, Ardian Vehbiu, nisur nga një ngacmim i imi në një media sociale, përmend rastin e përkthimit, apo rikrijimit, të poezive kineze nga poeti amerikan Ezra Pound, paçka se ky i fundit nuk e njihte kinezishten. Për këtë, Pound-i është mbështetur në shënimet e një orientalisti amerikan, që as ky vetë nuk e zotëronte mirë kinezishten por qe ndihmuar prej mësuesit të tij japonez. Brenda meje, kjo trazoi një shqetësim që ka të bëjë me atë se si e shohim përkthimin.

E vërteta është se, me gjithë rëndësinë madhore që ka, përkthimi, si proces, vuan nga një nënvlerësim i padrejtë. Kjo bën që nocionet e lidhura me përkthimin të jenë të gabuara hera-herës. Fjala bie, dëgjoj njerëz që e përdorin fjalën “rikrijim” për të përshkruar procesin e përkthimit. Rikrijimi nuk do të ishte sinonimi i duhur për përkthimin. Nëse duam medoemos t’i gjejmë një sinonim a krahasim, përpos fjalës “përshtatje”, shumë mirë mund të përdorim fjalën “krijim”. Edith Grossman, përkthyese amerikane, thotë në librin “Why Translation Matters”:

I believe that serious professional translators, often in private, think of themselves—forgive me, I mean ourselves—as writers, no matter what else may cross our minds when we ponder the work we do, and I also believe we are correct to do so.”

Tekefundit, edhe vetë procesi i shkrimit, a krijimit të një teksti, është një përkthim: përshtatje e mendimeve në tekst të shkruar.

Por le t’i kthehem sërish shqetësimit tim parësor nga i cili merr nxitjen Ardian Vehbiu. Sa (mjaftueshëm) duhet të dijë përkthyesi nga gjuha dhe kultura e tekstit origjinal për të qenë në gjendje të na ofrojë një përkthim të mirë. Përtej problemeve që na dalin me përkufizimet e disa koncepteve a fjalëve këtu, shqetësimi mbetet.

Unë nuk jam dakord në dy gjëra me Vehbiun: Së pari, poezia nuk është shembulli më i mirë për të diskutuar për problemet e përkthimit jashtë qarqeve profesioniste. Së dyti, sjellja në vëmendje e asaj që ka bërë Pound-i me rigjallërimin e interesit të botës perëndimore për artin dhe filozofinë kineze druaj se krijon në diskursin tonë ide të gabuara te lexuesit. Kam frikë se do të krijohet ideja se mjafton të jesh mjeshtër i fjalës në gjuhën tënde dhe mund të “përkthesh” pa ditur gjuhën e tekstit që orvatesh të përkthesh.

Në librin e tij “Këshilla një përkthyesi të ri”, Edmond Tupja na ofron një listë të kushteve që duhet të përmbushësh për të qenë me të vërtetë përkthyes: 1. Të njohësh shumë mirë gjuhën tënde amtare në të cilën kërkon të përkthesh; 2. Të njohësh mirë, në mos pothuaj shumë mirë, gjuhën e huaj nga e cila kërkon të përkthesh; [këtu] është e parapëlqyeshme që atë ta kesh studiuar thellë ose të paktën ushtruar mirë me gojë e me shkrim për disa vjet radhazi në vendin ku ajo flitet e shkruhet; […] 5. […] të njohësh historinë, kulturën, jetën shoqërore e artistike të atij populli nga gjuha dhe në gjuhën e të cilit do të përkthesh.

Pra të kesh njohuri të mjaftueshme do të thotë të zotërosh gjuhët përkatëse, të kesh njohuri për kulturat përkatëse dhe të jesh ekspozuar shumë ndaj tyre.

Tekefundit, çdo gjë na çon në një nga rregullat themelore të përkthimit. Nëse ka diçka që nuk shkon në tekstin në përkthim, problemi nuk do kërkuar te origjinali por te procesi i përkthimit. Gabime edhe kalojnë, por mospasja e parakushteve të nevojshme për t’i hyrë ndërmarrjes së rëndësishme dhe fisnike të përkthimit e rrit mundësinë për të gabuar në mënyrë jo të pranueshme.

Marrë nga Peizazhe.com