Demokracia dhe filozofia

Në filozofi mëson vetëm një mësim dhe ky mësim është çështje metodologjie: të flasësh e të debatosh me argumente. Të përdorësh fuqinë kritike të argumentit për t’i zhbërë konsensuset e ndryshme politike, kulturore dhe historike. Filozofia nuk ka leverdi materiale dhe ekonomike të drejtpërdrejtë sikurse kanë drejtimet e tjera në kapitalizëm. Megjithatë leverdia e saj pozitive, shpirtërore dhe qytetare është e pamundur të mbivlerësohet dhe në këtë kuptim ajo është një vlerë e pakapërcyeshme e demokracisë.
Vlera e saj në kushte ekonomike është vlerë negative por si vlerë ajo mundëson vlerat tjera, përfshirë edhe ato të leverdisë ekonomike. Shoqëritë që nuk e njohin vlerën e filozofisë, domethënë vlerën e të debatuarit përmes argumentit dhe kritikës së argumentuar, priren të zhvillojnë kultura ku fuqia e argumentit nuk ka vlerë sepse ato përshkohen nga forma të organizimit shoqëror që ngrihen mbi dhunën si komponent eksplicit i zgjidhjes së problemeve dhe konflikteve të natyrave të ndryshme. Mungesa e shtjellimit filozofik të problemeve, çon domosdoshmërisht në përdorimin e dhunës kundër atyre që nuk i nënshtrohen diktateve të sistemit.
Mos të keqkuptohemi: çdo sistem mbështetet në dhunë. Çështja ndërkohë shtrohet nëse kjo dhunë është mjeti i parë apo i fundit i përdorimit. Kulturat që përdorin dhunën vetëm në instancë të fundit kanë zhvilluar demokracinë institucionale por edhe atë jo-institucionale.
Demokracia është forma politike e filozofisë: në vend që të vrasim njëri-tjetrin, ne bisedojmë. Jo përherë do të arrihet marrëveshje dhe kjo nuk është gjithmonë e domosdoshme por në proces, efektet civilizuese të shkëmbimit të argumentave në forume publike do ta ulin edhe tensionin por edhe gatitshmërinë e pushtetarëve për të përdorur fuqinë dhe dhunën, pavarësisht se argumentat e dëshmojnë qëndrimin e tyre si të pasaktë, të padrejtë apo difektoz. Në interes të tyre, në shoqëritë demokratike është që të ndryshohet mendimi e madje edhe politika.

Kjo nuk ndodh përherë: disa herë pushteti ka të drejtë, pavarësisht se e ka fuqinë me vete ndërsa kundërshtarët e tyre nuk zotërojnë argumentat e nevojshme për ta bindur pushtetin apo opinionin publik për rëndësinë e pozitës së tyre.
Poenta është që kultura demokratike nuk mund të zhvillohet pa një prapavijë dhe edukatë filozofike. Filozofia natyrisht nuk mund t’i bindë fanatikët që kanë për zot vetëm interesin e tyre vetjak, qoftë politik e qoftë fetar por për masën tjetër që ka nevojë të formojë një opinion të informuar dhe të mbështetur mbi argumente, filozofia është e domosdoshme. Përndryshe, si do të argumentojmë me ata që nuk dinë ta përdorin arsyen, rrjedhimisht edhe nuk e njohin fuqinë dhe rëndësinë e argumentit për zgjidhjen e problemeve dhe konflikteve shoqërore. Nuk është e domosdoshme të pajtohesh me Habermas-in se “reaching understanding is the inherent telos of human speech” (The Theory of Communicative Action, 287) për të argumentuar se komunikimi, debati i argumentuar, është domosdoshmëri për të arritur jo vetëm një kuptimësi të përbashkët të zgjidhjes së ndonjë problemi apo konflikti por edhe mbijetesën e vetë demokracisë. Gjithsesi edhe nëse nuk arrihet kurrfarë konsensusi si rezultat i shkëmbimit të argumenteve, mentaliteti ynë do të jetë zmadhuar (Seyla Benhabib, The Claims of Culture, 115).
Çështja pra nuk është që mospajtimet të reduktohen në ide dhe të anashkalohen kushtet materiale dhe interesat e atyre që kanë pushtetin dhe fuqinë në duar për të mbrojtur interesat e tyre dhe që në filozofitë materialiste, determinojnë edhe formën por edhe përmbajtjen e vetëdijes kulturore të ndonjë populli. Çështja është që kjo perspektivë e reduktimit të çdo raporti njerëzor në kushtin material dhe atë të interesit dhe pushtetit nuk lë vend për ndërhyrjen e ideve dhe mundësinë, sado e vogël kjo mundësi, në ndikimin dhe ndryshimin e kushteve materiale që mbajnë peng ndonjë situatë të disfavorshme dhe të padrejtë ndaj grupeve të veçanta të njerëzve. Me një fjalë, pa njohjen e peshës së argumentit, demokracia është thjesht e pamundur.

Në këtë pikë, diskutimi dhe shkëmbimi i ideve bëhen domosdoshmëri qytetare për të mbrojtur interesat kolektive. Të pafuqishmit nuk kanë as policinë dhe as ushtrinë në disponim por ata mund të kenë argumentin por argumenti pa shoqërinë civile, pa hapësirën demokratike dhe pa edukimin filozofik është impotent.
Prandaj edhe nuk është krejt e rastësishme dhe as aksidentale që filozofia lindi në të njëjtën kohë kur lindi edhe demokracia në Greqinë antike. Filozofët kanë qenë dhe mbeten skeptik ndaj demokracisë, por ajo është kushti i domosdoshëm i aktivitetit të tyre sikurse pa filozofi të mirëfilltë nuk mund të ketë demokraci të shëndoshë. Lidhja mes demokracisë dhe filozofisë është lidhje qenësore, e domosdoshme për mbijetesën e tyre. Rënia e demokracisë shënon edhe rënien e filozofisë dhe me të edhe të kulturës së debatit të shtruar mbi dhe mbështetur me argumente.
Filozofia nuk është vetëm aktivitet borgjez por aktivitet qenësor demokratik që ka lindur me demokracinë dhe do të vdesë kur të rrëmbehet demokracia. Në këtë kuptim, mbrojtja e demokracisë është edhe mbrojtje e filozofisë sepse vetëm filozofia si diskurs i arsyes që shtron vetëm argumenta është zemra e demokracisë së shëndoshë. Nuk mund të ketë demokraci të vërtetë e as të imagjinuar pa filozofi racionale dhe anasjelltas.
Filozofia është muskuli, është arma e vetme e popullit kundër klasave dhe interesave të oligarkëve që nuk u bëhet vonë shumë as për argument e as për demokraci. Si armë e atyre që nuk kanë armë, filozofia është për nga qenia dhe natyra e saj publike: ajo duhet të dëshmohet në publik nëse vërtetë është ajo që pretendon të jetë. Në këtë kuptim filozofia është edhe objektive në kërkim të argumentave që duhen dëshmuar publikisht në atë formë që mohuesi i tyre pa arsye të shëndoshë dhe pa kundër argumenta të dëshmohet kundër interesit të përgjithshëm; parametrat e të cilit të përcaktohen nga arsyeja, por ajo është edge partizane (e anshme) sepse në rolin dhe funksionin e saj si mbrojtëse e demokracisë ajo detyrimisht por jo përherë (pasi interesat e ndyshme mund edhe të jenë të përbashkëta dhe në raste tjera të koiçidojnë) merr anën e interesit të përbashkët popullor.

Nuk mund të pritet që një filozof të argumentojë për të mirën e veçantë të oligarkëve për shembull. Në raste të këtilla, filozofia nuk e kryen misionin e saj me nder por tradhton parimet si dhe rrënjët në demokraci. Prandaj filozofia është e mbushur me koncepte abstrakte universale: e vërteta, e bukura, e mira e përgjithshmja, e drejta, etj. Nuk mund të izolohet filozofia nga vokacioni i saj qëndror, të bastardohet në ideologji sepse me të ajo do të shkëputet nga raison d’être e ekzistencës së saj dhe do të bëhet një aktivitet i ndarë nga interesat e demokracisë me të cilën është e njëkohshme sikurse ka patur rastin e keq në disa (jo të gjitha) nga traditat analitike anglo-saksone.