Çfarë janë sëmundjet zoonotike dhe pse ato po përhapen gjithnjë e më shumë te njerëzit?

Zoonozat janë sëmundje të shkaktuara nga mikrobet që kalohen midis kafshëve dhe njerëzve.

“Një sëmundje zoonotike është ajo që ka origjinë te kafshët dhe mund të shkaktojë sëmundje te njerëzit,” tha Barbara Han, një ekologjiste për sëmundje në Institutin Cary në Nju Jork.

Zoonozat ose sëmundjet zoonotike janë të përhapura në të gjithë botën; ato mund të shkaktohen nga viruset, bakteret, parazitët ose kërpudhat, dhe mund të shkaktojnë sëmundje të butë ose të rëndë ose vdekje, transmeton KosovaPress.

Ekspertët vlerësojnë se rreth 60 për qind e sëmundjeve infektive të njohura te njerëzit mund të përhapet nga kafshët, dhe 3 nga çdo 4 sëmundje të reja kanë origjinë nga kafshët, sipas Qendrave për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC).

Kontakti direkt me kafshët është mënyra më e lehtë për përhapjen e sëmundjeve nga kafshët te njerëzit, të tilla si përmes kafshimit ose gërvishtjes nga një kafshë.

Njerëzit që punojnë në industrinë e blegtorisë ose në industrinë e kujdesit të kafshëve (kopshtin zoologjik ose akuariumet, për shembull) janë më të ndjeshëm ndaj ekspozimit ndaj sëmundjeve zoonotike pasi shpesh janë në kontakt të drejtpërdrejtë me kafshët.

Kafshët shtëpiake gjithashtu mund të jenë një burim i drejtpërdrejtë i ekspozimit, si dhe kafshët e egra që vijnë në kontakt me gjahtarët.

Disa mikrobe zoonotike madje mund të kontaminojnë ajrin që thithim. Për shembull, hantaviruset janë një familje e viruseve të përhapura nga brejtësit, por rrallë përmes kontaktit të drejtpërdrejtë.

Sëmundjet zoonotike gjithashtu mund të transferohen nga kafshët te njerëzit përmes insekteve që veprojnë si një “ndërmjetës”.

Mushkonjat dhe pleshtat janë gjithashtu vektorë të zakonshëm për sëmundjet zoonotike, siç është virusi Zika dhe bakteri që shkakton murtaja transmetohet nga pleshtat.

Njerëzit gjithashtu mund të preken me sëmundje zoonotike përmes konsumimit të ushqimit të kontaminuar. Ushqimi i mishit ose vezëve të ziera ose ngrënia e produkteve të pa pastruara që janë të kontaminuara me feçe të kafshëve mund të çojë në sëmundje nga mikrobet e bartura nga kafshët. Konsumimi i qumështit të pasterizuar ose ujit të ndotur gjithashtu mund të shkaktojë që sëmundjet zoonotike të përhapen te njerëzit.

Organizata Botërore e Shëndetit punon me qeverinë dhe grupet joqeveritare në të gjithë botën për të identifikuar dhe menaxhuar kërcënimin global të sëmundjeve zoonotike.

Në maj 2019, CDC lëshoi një raport duke përshkruar tetë sëmundjet zoonotike me shqetësimin më të madh në SHBA: gripi zoonotik, salmoneloza, virusi i Nilit Perëndimor, murtaja, koronaviruset në zhvillim, tërbimi, bruceloza dhe sëmundja Lyme.

Koronaviruset janë një familje e madhe e viruseve që infektojnë zogjtë dhe gjitarët.

Këto lloje të viruseve kanë qenë përgjegjës për disa shpërthime në të gjithë botën, përfshirë SARS më 2002-2003 dhe pandeminë aktuale COVID-19. Ekzistojnë shtatë koronaviruse që dihen se infektojnë njerëzit. Virusi SARS-CoV-2, i cili shkakton COVID-19, mund të ketë origjinën nga lakuriqët, por ende nuk është e qartë se si virusi u përhap te njerëzit.

Pse sëmundjet zoonotike janë një shqetësim në rritje?

Shkencëtarët nuk janë saktësisht të sigurt pse sëmundjet zoonotike duket se janë në rritje, por ata kanë disa hipoteza të forta.

“Sëmundjet zoonotike janë një shqetësim kryesor për shëndetin e njeriut për dy arsye: incidencat e sëmundjeve zoonotike po rriten në frekuencë; dhe është e vështirë të parashikosh se ku do të shfaqen”, thotë Han.

Sipas Han, një nga arsyet më të thjeshta mund të jetë që njerëzit i pushtojnë habitatet e kafshëve më shpesh, gjë që lehtëson më shumë ndërveprimet midis njerëzve dhe kafshëve.

“Disa praktika kulturore gjithashtu mund të kontribuojnë në më shumë sëmundje zoonotike. Për shembull, shumë njerëz praktikojnë gjuetinë dhe në shumë vende në botë, ky është burimi kryesor i proteinave”, tha Han.

Një arsye tjetër e mundshme është se njerëzit janë më të lidhur me njëri-tjetrin tani se kurrë më parë, duke siguruar më shumë mundësi që sëmundja zoonotike të përhapet larg nga kudo që e ka origjinën.

Parandalimi i sëmundjeve zoonotike

Ekzistojnë hapa të qartë që individët dhe shkencëtarët mund të ndërmarrin për të minimizuar rrezikun e ekspozimit dhe ndikimet e sëmundjeve zoonotike.

Në nivelin individual, higjiena e mirë është vendi më i mirë për të filluar. CDC rekomandon që gjithmonë të lani duart me sapun dhe ujë të pastër pasi të kaloni kohë përreth kafshëve ose në zonat ku kafshët jetojnë, edhe nëse nuk keni prekur kafshët.

Kur bëhet fjalë për kafshët tuaja shtëpiake, vaksinoni qentë dhe macet tuaja dhe shmangni zvarranikët e kafshëve shtëpiake ose zogjtë pasi këto kafshë kanë më shumë të ngjarë të përhapin mikrobet.

“Nëse nuk e dini se çfarë ndodhet në oborrin tuaj, atëherë nuk e dini se çfarë bartin ato mund të jenë të dëmshme për ju,” tha Han.

Një kuptim më i plotë i ekosistemit mund të ndihmojë shkencëtarët të krijojnë mënyra më të mira për të parashikuar dhe parandaluar shfaqjen e sëmundjeve zoonotike.