Kush e udhëheq sot botën?

Krizat mund të sjellin edhe qartësi. Në krizën financiare të vitit 2008-09, u krijua klubi i G20-ës i ekonomive më të mëdha të botës, duke reflektuar faktin sesi fuqia ekonomike ishte përhapur përtej G7-ës së botës së pasur.

Ajo që ka nxjerrë në pah pandemia e Covid-19, është mungesa e udhëheqjes globale. Këtë herë G20 ka bërë pak më shumë se sa një zotim retorik për të “bërë çfarëdo gjëje që duhet”, dhe mbështetur pezullimin e shlyerjes të borxheve nga vendet e varfra.

Amerika, që në të shkuarën ka drejtuar fushatat globale për të mposhtur sëmundjet e HIV/AIDS dhe Ebolës, është zhytur në konfliktet e saj të brendshme. Dhe Këshilli i Sigurimit i OKB, ka konfirmuar mosfunksionimin e tij. Pesë anëtarët e përhershëm të këshillit (P5), janë të ndarë midis 3 vendeve perëndimore nga njëra anë, dhe Rusisë dhe Kinës nga ana tjetër.

Shumë analistë, kanë nisur të dyshojnë se dyshja autoritare ka një pakt zyrtar me njëra-tjetrën. Rusia e ushtron shpesh të drejtën e vetos, ndonjëherë në krah të Kinës. Në vend se të hidhej në veprim kundër Covid-19, KS diskutoi për herë të parë mbi këtë krizë vetëm në muajin prill.

Franca dhe Rusia, kanë qenë të prirura që liderët e P5 të bëhen bashkë në vitin e përvjetorit të OKB, por e kanë parë të vështirë që ta realizojnë këtë gjë. Pandemia goditi pikërisht në kohën kur konkurrenca midis Amerikës dhe Kinës, superfuqitë dominuese dhe në zhvillim të botës, ishte tashmë intensive, dhe shtrihej nga tregtia dhe teknologjia, financat dhe deri tek dominimi rajonal në Azi.

Në Amerikë ka një perceptim bipartizan, që e sheh Kinën si një rivale që vjedh pronën intelektuale, përfiton nga hapja e Amerikës, dhe që synon t’i heqë kësaj të fundit drejtimin e botës. Nga ana e saj, Kina është gjithnjë e më e pacipë në përpjekjet e saj kundër Amerikës (apo çdo vendi që i bën rezistencë).

Çdo tërheqje e Amerikës nga udhëheqja globale, është një mundësi që Kina të fitojë terren. Ndërsa SHBA-ja ka pezulluar fondet që jep për OBSH, Kina ka premtuar 2 miliardë dollarë për këtë institucion për ta luftuar pandeminë. Presidenti Xi Jinping e portretizon Kinën si një kampione të multilateralizmit, dhe po flet për të marrë “një rol aktiv në drejtimin e reformës së sistemit të qeverisjes globale”.

Kina ka ndërtuar kanale të ndikimit jashtë institucioneve që projektoi dikur Amerika. Ajo ka themeluar Bankën Aziatike të Investimeve të Infrastrukturës, duke shkelur në ‘territorin’ e Bankës Botërore. Ka udhëhequr BRICS (aleanca e saj me Brazilin, Rusinë, Indinë dhe Afrikën e Jugut) dhe Organizatën e Bashkëpunimit të Shangait, një grupim prej 8 vendesh që përfshin Rusinë dhe vendet e Azisë Qendrore, si dhe Indinë e Pakistanin.

Pastaj është edhe Nisma e Brezit dhe Rrugës e presidentit Xi, që parashikon ndërtimin e një infrastrukturë gjithëpërfshirëse. Ndërkohë, Kina e ka rritur metodikisht ndikimin e saj mbi institucionet ekzistuese, sidomos në OKB.

Ajo e ka shtuar mbështetjen e saj financiare, duke u bërë kontributorja e dytë më e madhe pas SHBA-së, si për buxhetet e përgjithshme, ashtu edhe për misionet paqeruajtëse. Ajo është bërë më kërkuese. “Dhjetë vjet më parë, Kina ishte shumë e matur, duke pretenduar se ishte thjesht një vend në zhvillim. Tani kinezët janë të papërmbajtshëm, dhe duan të drejtojnë sistemin e qeverisjes globale”- thotë një diplomat evropian në OKB.

Kinezët drejtojnë sot 4 nga 15 agjencitë e specializuara të OKB-së, përfshirë Organizatën e Ushqimit dhe Bujqësisë me seli në Romë, dhe Unionin Ndërkombëtar të Telekomunikacionit me qendër në Gjenevë. Ndërkohë amerikanët drejtojnë vetëm një nga organizatat e OKB-së.

Zyrtarët kinezë, mundohen të futin në dokumentet zyrtare referenca të favorshme për vendin e tyre, dhe një gjuhë miqësore ndaj interpretimit që i bëjnë të drejtave të njeriut, duke e vënë theksin tek sovraniteti dhe zhvillimin kombëtar (“respekti i ndërsjellë, dhe bashkëpunimi ku të gjithë janë të fituar).

Në prapaskenë Kina përdor çdo lloj mjeti që ka në dispozicion, për të shmangur kritikat për shtypjen e minoriteteve në Xinjiang ose Tibet. Ndërkohë janë shtuar fitoret e vogla të Kinës, shpesh në dokumente të paqarta dhe forume që nuk bien shumë në syrin e publikut.

Për shembull në Këshillin e Sigurimit prej 15 anëtarësh, Perëndimi dhe miqtë e tij llogarisin normalisht 9 vota të nevojshme për të miratuar shumë nga vendimet që synohen. Por në marsin e 2018-ës, një propozim i mbështetur nga amerikanët që Komisioneri i Lartë i OKB-së për të Drejtat e Njeriut, të raportonte në një seancë zyrtare mbi abuzimet në Siri u hodh poshtë pas presionit të Kinës, falë të cilit Bregu i Fildishtë ndryshoi qëndrim minutën e fundit.

Synimi mund të mos jetë zëvendësimi i Amerikës si një superfuqi që bart barrën e problemeve në të gjithë botën. Më shumë gjasa, Kina dëshiron thjesht një rrugë të pakufizuar për një zhvillim të mëtejshëm. “Republika Popullore e Kombeve të Bashkuara”, një raport i vitit të kaluar nga Qendra për një Siguri të Re Amerikane (CNAS), arriti në përfundimin se Kina po “e bënte botën të sigurt për autokracitë”.

Për një kohë të gjatë, Amerika i kushtoi pak vëmendje, por tani po ndryshon qasje. Në janar të këtij viti, Departamenti i Shtetit caktoi enkas diplomatin Mark Lambert, me detyrën e të kundërshtimit të “ndikimit të keq” të Kinës dhe të tjerëve në OKB. Në mars, përpjekjet e tij arritën të hedhin poshtë ofertën e Kinës për të marrë drejtimin e agjencisë së pestë në OKB, Organizatës Botërore të Pronësisë Intelektuale me seli në Gjenevë.

Lëvizje të tilla, reflektojnë të paktën një pranim nga administrata amerikane, se institucionet shumëpalëshe kanë ende rëndësi. Ndërsa Trump nuk e quan më NATO-n “të vjetruar”, siç tha para se të ngjitej në pushtet, ai mund ta shfrytëzojë ende OKB.

Ai s’do të ishte presidenti i parë amerikan që beson se sado të bezdisshme që janë forumet ndërkombëtare, ato mbeten gjithsesi ende të vlefshme, pasi mund të përballojnë një pjesë të barrës që ka një superfuqi. Por qasja e tij transaksionale ka zemëruar aleatët, dhe ka lëkundur seriozisht besimin e tyre në udhëheqjen amerikane.

Për pasojë, “fuqitë e mesme” kanë kërkuar mënyra të tjera për të mbrojtur rendin liberal. Një projekt i paraqitur vitin e kaluar nga Ministria e Jashtme e Norvegjisë në parlamentin kombëtar, identifikoi parandalimin e erozionit të së drejtës ndërkombëtare dhe sistemeve shumëpalëshe si një “interes parësor të politikës së jashtme”.

Në Nju Jork, Franca dhe Gjermania krijuan një Aleancë të Multilateralizmit, me synim krijimin e koalicioneve të larmishme, që merren me probleme nga lajmet e rreme dhe përdorimi i përgjegjshëm i hapësirës në internet, deri tek barazia gjinore dhe forcimi i institucioneve ndërkombëtare.

Koalicione të tilla janë përhapur shumë. Pasi Trump braktisi Partneritetin e Trans-Paqësorit, një marrëveshje e tregtisë së lirë, Australia, Japonia dhe 9 vende të tjera u përpoqën të ecin vetë përpara. BE-ja dhe Japonia nënshkruan mes tyre një marrëveshje tregtare që përfshin një të tretën e PBB-së botërore.

Në aspektin e mbrojtjes, presidenti francez Emanuel Makron ka bërë bashkë 13 vende të tjera në një Nismë Evropiane të Ndërhyrjes, dhe është gjithnjë e më i interesuar për “autonominë strategjike” të Evropës. Vendet aziatike, të shqetësuara nga agresiviteti në rritje i Kinës, dhe të pasigurta për angazhimin e Amerikës ndaj tyre, janë duke thelluar lidhjet me kontinentin e vjetër.

Në sipërmarrje të tilla “minilateraliste” apo “plurilateraliste”, qeveritë kombëtare nuk janë aktorët e vetme. Në skenë janë edhe shtetet e rajonit, organizatat joqeveritare dhe liderët e biznesit. Në reagimin ndaj Covid-19, fondacioni “Bill & Melinda Gates”, një gjigant i filantropisë, po merr një rol më të spikatur se sa shumë qeveri.

Disa shtete amerikane, kanë qenë shumë të angazhuara që kur Trumpi u tërhoq nga Marrëveshja e Parisit. Guvernatori demokrat i Kalifornisë, Xherri Braun, organizoi në vitin 2018 një samit global të veprimit kundër ndryshimeve klimatike.

Majkëll Fullilëv i Institutit Loui në Australi, sugjeron që vendet që kanë të njëjtën mendësi të formojnë një “koalicion të përgjegjësve”. Meqë disa fuqi të mesme, si Tajvani dhe Koreja e Jugut, kanë spikatur me reagimin e tyre efektiv ndaj pandemisë, ai gjithashtu propozon krijimin e “koalicioneve të shteteve kompetente”.

Përplasjet e mëtejshme mes fuqive të mëdha mbi Covid-19, mund ta bëjnë më të ngutshëm një aleancë të fuqive të mesme. Por mos mbani shumë shpresa mbi të, thotë Kori Sheik e Institutit “American Enterprise”. Pa një fuqi dominuese që dikton një agjendë, dhe siguron një pjesë të fondeve, është shumë e vështirë që bashkëpunimi midis vendeve më të vogla të arrijë ndonjë gjë të madhe.

Nëse fuqitë e mesme janë aktive, po kështu ndodh edhe me ato më të vogla. Kur bëhen bashkë, edhe ato mund të kenë ndikim. Nën statutin e saj, OKB-ja “bazohet në parimin e barazisë sovrane të gjithë anëtarëve të saj”, ndaj secili prej 193 vendeve në Asamblenë e Përgjithshme ka një votë.

India (me 1.4 miliardë njerëz), ka vetëm 1 votë ashtu si Tuvalu (me vetëm 12 mijë banorë) . G-77, i formuar në vitin 1964 dhe që tani ka 134 anëtarë, mbron interesat e vendeve në zhvillim. Sot është më pak homogjen se dikur, por mund të ketë ende ndikim, për shembull mbi zgjedhjen e Sekretarit të Përgjithshëm, dhe të tërheqë vëmendje (si për shembull zgjedhja e Palestinës si kryetare e grupit vitin e kaluar).

Aleanca e Shteteve të Ishujve të Vegjël, ndihmoi në vendosjen në agjendën zyrtare të çështjes së ndryshimit të klimës. Ambasadorja e SHBA-së në OKB, Samanta Pauer, gjatë mandatit të dytë të Obamës, u detyrua të vizitojë homologët e saj nga çdo vend anëtar në misionet e tyre në Nju Jork:ajo i takoi të gjithë, përveç përfaqësuesit të Koresë së Veriut.

Me vetëm 6 ambasada në mbarë botën, pesha diplomatike e shtetit të Shën Vinsentit në Karaibe (me vetëm 111 mijë banorë) është e vogël, por një shembull i mirë i ndikimit të një vendi të vogël. Një nga ambasadat e këtij shteti ndodhet në Tajpei:pra është ndër pak vende që e njohin zyrtarisht Tajvanin.

Misioni diplomatik në Nju Jork është duke u zgjeruar, pasi Shën Vinsenti mban aktualisht një nga dhjetë vendet jo të përhershme në Këshillin 15-anëtarësh të Sigurimit. “Parimi bazë i të gjitha shteteve të vogla, është respektimi i ligjit ndërkombëtar”-thotë Inga Ronda King, ambasadore e Shën Vinsentit.

Selia e Këshillit të Sigurimit, i jep asaj një shans që të ngrejë shqetësimet thelbësore (sidomos ndryshimet klimatike dhe marrëdhëniet me Afrikën), dhe duke qenë një vend i vogël, duhet që ta bëjë këtë me shumë diplomaci. / The Economist – Bota.al