Alain Badiou: Shpresa

Siç e pamë, Pali vendos se “mbetet feja (πίστις), shpresa (έλπίς) e dashuria (mëshira, αγαπη)” (Kor I.13.13). E kemi sqaruar relacionin subjektiv mes besimit dhe dashurisë. Por ç’ndodh me shpresën?

Tek Pali dhe ithtarët e tij shpresa lidhet me drejtësinë. Besimi autorizon të shpresohet te drejtësia. Kështu që te Rom. 10.10 thuhet se: “Për të fituar drejtësinë duhet të besosh në zemër.”

Por për çfarë drejtësie flitet? A mos do Pali të na thotë se shpresa te drejtësia është shpresë te ndonjë gjykim, te Gjykimi i fundit? Kjo do të ishte shpresa te ndonjë ngjarje e ardhshme që do të veçonte të ndëshkuarit dhe të shpëtuarit. E meqë do të bëhet drejtësi, shpresa i besohet këtij gjyqi të fundit të së vërtetës.

Siç duket, Pali, kundër kësaj eskatologjie gjyqtare klasike, e karakterizon shpresën si urdhëresë të thjeshtë për vazhdimësi, princip qëndrimi dhe këmbënguljeje. Te Sel. I, besimi krahasohet me çka bën vepër (εργον), ndërsa dashuria me punën e lodhshme, me punën e vështirë dhe të përvuajtur. Për sa i takon shpresës, ajo na shpie te durimi, te qëndrueshmëria, te pritja; shpresa është subjektiviteti i vazhdimësisë së procesit subjektiv.

Besimi do të ishte hapja te e vërteta, dashuria do të ishte efektiviteti universalizues i rrugëtimit së saj dhe, më në fund, shpresa do të ishte maksima e qëndrueshmërisë nëpër këtë rrugëtim.

Si artikulohet ideja e gjykimit, e drejtësisë së dhënë më në fund, me atë të qëndrueshmërisë, të urdhëresës: “Duhet vazhduar”? Po të priremi drejt gjykimit, shpresën do e vendosim te ndonjë çmim. Po të priremi për nga qëndrueshmëria, përftojmë një figurë krejtësisht të çinteresuar, edhe po të mendonim se ajo nuk punon për të vërtetën. Historia e këtyre dy prirjeve është shumë e gjatë dhe jehonat e tyre politike ndjehen ende. Mbetet gjithnjë e njëjta çështje, si të merret vesh se kujt mund t’i lidhet energjia milituese e subjektit të çfarëdoshëm.

Po të nxitojmë për te shpërblimi i fundit, subjekti do të radhitej menjëherë me objektin. Nëse shpresa merret më shumë si parim i qëndrueshmërisë, qëndrojmë brenda subjektit të kulluar. Krishterimi rrugëtoi nëpër këtë trysni, duke i dhënë sido që të jetë pothuaj gjithnjë përparësi shpërblimit, më popullor sipas përshtypjes së Kishës, krejt si sindikalizmi i zakonshëm që sorollatet nëpër të drejtat e njerëzve, sepse vetëm kështu mund t’i zhysë në mosbesim hovet e tyre “irealistë”.

Duhet pra të kuptojmë se ç’marrëdhënie ushqen shpresa me fuqinë. A e forcon fuqinë e së jashtmes në funksion të çka shpresohet? A ekziston një ngjarje në ardhje për të na shpërblyer deklarimin e lodhshëm dhe të përvuajtur të ngjarjes që na themelon? Shpresa bëhet atëherë lidhje ngjajtësore, e përdor subjektin në distancën mes dy ngjarjeve, mbështet besimin në ngjarjen e parë mbi shpresën e një ngjarjeje të dytë.

Doktrina objektivuese klasike qëndron në faktin se në Gjykimin e fundit besimtarët do të fitonin ligjshmëri në sajë të ndëshkimit të atyre që nuk besuan. Drejtësia do të kthehej në ndarje, siç shihet dhe në tablotë e mëdha, të Tintoretos dhe Mikelanxhelos, që kënaqen vizualisht me kontrastin mes ngjitjes plot shkëlqim për militantët e shpërblyer dhe rrokullisjes së mynxyrshme për të ligjtë e sikterisur.

Ferri ka pasur gjithnjë e më tepër sukses artistik dhe publik sesa parajsa, sepse ajo që kërkon subjekti në vegimin e shpresës është ideja se i ligu do të ndëshkohet. Legjitimiteti i besimit dhe dashurisë përmes shpresës është pra mirëfilli mohues. Shpresa përshkohet tejendanë prej urrejtjes për të tjerët, prej mërisë. Shpresa, e konceptuar e këtillë, vështirë të përputhet me pajtimin që mendohet brenda këtij universali të mendimit dhe fuqisë që Pali e quan dashuri.

Ndaj, nuk gjejmë tek Pali ndonjë konceptim juridik dhe objektiv të shpresës. Kuptohet, meqë kemi të bëjmë me një njeri të dhunshëm dhe inatçor (u dashka që udha e vdekjes të vazhdojë ta ndajë subjektin), ndoherë lë të kuptohet se të ligjtë, domethënë së pari armiqtë e tij politikë përsa i përket ndërtimit të bërthamës krishtere, në fund nuk do të përftojnë ndonjë trajtim të mirë. Ndoherë ia lejon vetes, si çifut i fillesave të Perandorisë, të imagjinojë se kohën e kemi të numëruar dhe se fundi i botës do të vijë së shpejti: “E dini kohën në të cilën jetojmë: tashmë është koha të zgjoheni nga gjumi, sepse tash shpëtimin e keni më afër se kur besuam. Nata ka shkuar në të sosur dhe dita është afruar. Prandaj, t’i flakim larg veprat e errësirës dhe të ngjeshemi me armët e dritës” (Rom. 13.11). Por, megjithatë, liri të tilla për atmosferën apokaliptike janë shumë të rralla te Pali. Kështu që do të jenë shumë më të rralla edhe reflektimet paliane të shpresës nisur nga kënaqësia që sjell ndëshkimi i të pafeve.

Sepse universalizmi është pasioni i Palit, ndaj jo për rastësi u quajt dhe “apostulli i kombeve”. Bindja e tij më e kthjellët është se figura ngjajtësore e ringjalljes e tejkalon mbarë e prapë sitin real dhe kontingjent të komunitetit të dhënë të besimtarëve të kohës së tij. Por puna e dashurisë është gjithnjë para nesh, Perandoria është e pamatë. Një njeri apo një popull që lënë përshtypjen e të qenit të pafé dhe injorantë, si fillim duhen parë si njerëzit ku militanti do të sjellë risinë. Universalizmi i Palit e përjashton idenë se përmbajtja e shpresës mund t’i japë përparësi besnikëve të atypëratyshëm. Nuk ka vlerë ta kthesh drejtësinë shpërndarëse në referent të shpresës.

Përfundimisht, në pikëpamjen e Palit, shpresa nuk është shpresë e ndonjë fitoreje objektive. Përkundrazi, fitorja subjektive e prodhon shpresën. Le të përpiqemi të kuptojmë këtë tekst të vështirë por me një bartje të madhe për cilindo që është militanti i ndonjë të vërtete:

[…] dhe në të cilin mburremi sepse shpresojmë se do të kemi pjesë në lumturinë e Hyjit. Madje, jo vetëm kaq! Ne mburremi edhe për vuajtje, sepse e dimë mirë se vuajtja sjell qëndresën, qëndresa na bën besnikë të sprovuar e besnikëria e sprovuar sjell shpresën, e shpresa nuk tradhton (Rom. 5.2)

Përmasa subjektive që ka emrin “shpresë” është sprova e kapërcyer dhe jo ajo në emër të së cilës e kapërcyem. Shpresa është “besnikëria e sprovuar”, qëndresa e dashurisë nëpër sprovë, por aspak vegimi i shpërblimit apo ndëshkimit. Shpresa është subjektiviteti i një besnikërie ngadhënjimtare, besnikëri ndaj besnikërisë, dhe jo përfytyrim i ndonjë rezultati që pritet.

Shpresa dëfton realitetin e besnikërisë në sprovën e ushtrimit të saj, këtu e tani. Kështu mund të kuptohet dhe shprehja enigmatike “shpresa nuk tradhton”. Mund ta përqasim me shprehjen e Lacanit, shprehje në të cilën “ankthi është ai që nuk tradhton”, pikërisht për shkak të mbartjes së realitetit, të teprisë së realitetit prej të cilit shkaktohet. Mund të themi pra se shpresa nuk është imagjinari i një drejtësie ideale që vihet më në fund në vend, por ajo shoqëron maturinë për të vërtetën ose universalitetin praktik të dashurisë, gjatë sprovës së realitetit.

Nëse Pali nuk mund ta rregullojë shpresën mbi imagjinarin e shpërndarjes së vlerësimeve, përveç faktit që i kundërvihet në mënyrë të përgjithshme idesë së “pagesës” së besimit, kjo ndodh sepse ringjallja nuk ka kuptim tjetër nga ai i karakterit universal të punimit të vet. Asgjë nuk lejon të fiksohen ndarjet ose shpërndarjet qëkurse ndërhyn kontingjenca e hirit: “… gjithashtu edhe drejtësia e Njërit – shfajësim që u jep jetën të gjithë njerëzve” (Rom. 5.18). Shprehja “të gjithë njerëzve” po na kthehet pareshtur, “sikurse në Adamin vdesin të gjithë njerëzit, ashtu nëpër Krishtin të gjithë njerëzit do ta rifitojnë jetën” (Kor. I, 15.22). S’ka pra vend për hakmarrje dhe mëri. Ferri dhe përcëllimi i armikut nuk i interesojnë Palit.

Sigurisht, një armik është i identifikueshëm, emri i tij është vdekja. Por ky është emër gjenerik, pra i zbatueshëm mbi një udhë të mendimit. Për këtë tip armiku Pali flet në kohën e ardhme shumë rrallë: “Armiku i fundit që do të asgjësohet, do të jetë vdekja” (Kor. I.15.26). Drejtësia që përmbahet te shpresa pa dyshim është vdekja e vdekjes. Dhe flitet për rrënimin, e ndërmarrë që tani, të figurës subjektive të vdekjes. Rrënimi është i bashkëpranishëm me adresën universale të dashurisë dhe nuk ligjëron asnjë ndarje gjykimore mes të shpëtuarish dhe të ndëshkuarish. Si besë tek besnikëria e militantit, shpresa më shumë se gjithçka pohon se çdo fitore është në të vërtetë fitore e të gjithëve. Shpresa është modalitet subjektiv i fitores së universalit: “Atëherë mbarë Izraeli do të shëlbohet sikur thotë shkrimi i shenjtë” (Rom. 11.26).

Posi dashuria që është fuqia e përgjithshme, drejtuar të gjithëve, e dashurisë për vete si ndërtim i mendimit të gjallë, edhe shpresa thur subjektivitetin e shpëtimit, të bashkimit të mendimit dhe fuqisë si universalitet i pranishëm në çdo sprovë, në çdo fitore. Çdo fitore, sado lokale të jetë, është universale.

Për Palin mbetet e një rëndësie të lartë të deklarosh se je i justifikuar vetëm aq sa janë dhe gjithë të tjerët. Sigurisht që shpresa është e lidhur me mua. Por kjo do të thotë se identifikohem, në singularitetin tim, si subjekt i ekonomisë së shpëtimit vetëm për aq sa kjo ekonomi është universale.

Shpresa dëfton se nëse mund të qëndrosh në dashuri, një gjë të tillë e bën vetëm sepse kjo dashuri ndërton universalitetin konkret të së vërtetës, dhe se ky universalitet të përfshin duke u kthyer drejt teje. Ky është kuptimi i fortë i shprehjes: “Por po të më mungonte dashuria, nuk do të isha asgjë!” (Kor. I.13.2). Pra për Palin universaliteti është ndërmjetësi i identitetit. Shprehja “për të gjithë” bën që të numërohem për një. Aty gjejmë dhe një parim madhor palian: Njëshi është i kapshëm vetëm në “për të gjithë”. Çka përshenjon dhe eksperimenton se po merr pjesë në shpëtim – qëkurse u bëre punonjësi i duruar i universalitetit të së vërtetës – quhet shpresë. Nga kjo pikëpamje shpresa nuk ka asnjë lidhje me të ardhmen. Ajo është figurë e subjektit të tashëm drejt të cilit është kthyer dhe universaliteti për të cilin subjekti punon.

Teorema 8: Përsa i përket urdhëresës së vazhdimësisë së vet, subjekti mbështetet prej idesë se me-pasë-vend i së vërtetës që e themelon është universale, pra i përket efektivisht. Nëse ka singularitet, ka aq sa ka dhe universal. Ndryshe, jashtë së vërtetës, ka veç partikularitet.

Përzgjodhi: Arrita MUSTAFA