Jean-Luc Nancy: S’ka më Perëndim

Elena Cué: Cilat janë sfidat më kryesore me të cilat ballafaqohet filozofia sot?

Jean-Luc Nancy: Në filozofi s’ka asgjë të dhënë. Asnjë kuptim s’njihet përfundimisht. Fjala vjen për nocione si “njeriu”, “shoqëria” apo  “shkenca”, s’mund të flitet sikur këto të shenjojnë ndonjë realitet të njohur mirë. Sfida pra ka të bëjë me moslidhjen me ngrehina identitetesh të dhëna.  Kuptimet e paramenduara dhe të themeluara vazhdimisht duhen rivlerësuar, duhen krijuar mundësi të reja.

Elena Cué: Si arrin një filozof të mësoj përqasje të tillë mendimi, veçanërisht në një shoqëri si kjo e jona e bezdisur të mbështetetet në përgjigje dhe të vërteta?

Jean-Luc Nancy: Mosdurimi për të cilin flisni, padyshim se ka potencën e të qenit kurth.  Në një mynyrë padurimi është i drejtë: nuk ekziston asnjë arsye për të pritur dhe gjithmonë duhen kërkuar kushte më të mira jetese. Në anën tjetër, ka pytje të paqarta dhe komplekse ndaj të cilave përgjigjet e trasha dhe radikale mund të themi se çojnë në rrezik. Brexi-ti i posangjarë është shembull i mirë: votimi sapo u bë, por mbeshtetësit e tij që tani janë në tension dhe po introspektojnë veten. Apo shembull i Podemosit: nisje shumë e fuqishme drejt fitorës, por në vend të fuqizimit të mëtejmë, humbje shumë e shpejtë e fuqisë. Për më tej, kompleksiteti i tanimë është një përfundim i “mosdurimeve” rivale: ndjesia e mosdurimit tek të përjashtuarit me ndjesinë e të përjashtuarit potencial (klasa e mesme); mosdurimi i njerëzve që kërkojnë strehë vs mosdurimit të frikësuarëve nga “mbushja” me refugjatë…si dhe natyrisht mosdurimi i atyre që janë nostalgjik të së kaluarës teksa kujtojnë se si rridhnin punët “ateherë”, përballë atyre që bëhen gati ta përshpejtojnë të ardhmen.

Sot është shumë më e vështirë të zgjedhësh rrugë krahasuar me kohën e  përpjekjeve të klasës punëtore apo me periudhën e rënies së diktaturave. Si i’a doli Franko të qëndronte në pushtet aq gjatë përballë aq shumë njerëzve kundër tij.? Sepse jetohej në një kohë kur vetë koha, shoqëria, dhe ekonomitë europiane po pësonin shndrrim, dhe (gradualisht por sigurtë), këta faktorë përgaditën fundin e diktaturës. Përse janë në krizë socializmat dhe komunizmat europianë? Sepse mbahen mbi forca lëvizëse/shtytëse shumë të vjetruara. Duhet të gjejmë rrugë të reja, për kushtet e reja që sjellin tranformimet graduale të teknikave, fuqive dhe pritjeve. Me fjalë tjera: në vend të një durimi pasiv, të kemi njënjë durim aktiv. Një durim që s’pret, dhe një padurim të matur.

Elena Cué:  Shkruani shpesh rreth terrorizmit, sidomos pas sulmeve të dhunshme të Francë. Ç’mendim keni mbi këtë fenomen?

 Jean-Luc Nancy: Ky terrorizëm shpërfaqë veten si kombinim i dy efekteve: ndryshimet në peshën dominuese të Perëndimit krahas me ardhjen në shprehje  të pohimeve të islamit i cili kishte humbur balancin nga kolonalizmi dhe rënia e Perandorisë Osmane. Ky terrorizëm poashtu  shpalosë një situatë ekstreme të krijuar nga kundërshtia shumë e fortë mes modelit perëndimor të zhvillimit dhe mirëqenies, si dhe realitetit të ekzistencës në vendet që ndjehen të margjinalizuara, e ku shtresat e larta luftojnë t’i ruajnë dallimet e mëdha në pasuri e status. Në të njejtën kohë Perëndimi ndjehet i dobët në vetë fuqinë e tij. Më nuk beson në civilizimin që ndërtoi, është i zënë me metodën e tij, dhe përballë jetëshkurtësisë së ekonomive socialiste (Ekonomia sovjetike ishte një kapitalizëm shtetëror) bën sehir teksa s’arrin ta ndalë thellimin e dallimeve në dimensione jetësore të shkaktuara nga rritja e kapitalizmit. Në fakt s’ka më “Perëndim”, në vend të tij janë postuluar  liderët evident, SHBA-të dhe Shtetet e Pabashkuara të Azisë. Ka vetëm kapital dhe veprime: sapo të ketë ndonjë vendburim të eksploatueshëm i hasim edhe kampet tekno-ekonomike. Europa s’ka më ekuilibër, rëndesë në vetëvete, dhe rrezikon të ndahet mes fuqive botërore.

Së këndejmi globalizimi po yshtë çdolloj shpërthimi, tragjedie, e rënimi socio-kulturor. Për pesëqind vite besuam në kotësitë utopike respektivisht në përmbushjet e tyre. Sot duhet të reflektojmë ndryshe: t’i bëjmë vetit vend në botë, ta thellojmë ngulitjen tonë në të. Kjo do të marrë kohë të gjatë…qindra vite mundim…Por shoqëritë gjithmonë kanë dëshmuar se mund t’iu dalin mbanë sfidave.

Elena Cué : Ç’është ajo që realisht aludoni me “Befasinë e lirisë”. A besoni se jemi të lirë?

Jean-Luc Nancy : Liria nuk është një forcë apo e drejtë e kursyer e jona. Liria fondamentohet në të vërtetën e të mosqenit tonë ekzistentë të programuar, dhe në vetëgjetjen e rrugës. Në një ekzistencë brenda një bote që të kushtëzon e kufizon, kjo duhet të jetë kështu. Nuk jemi të lirë në kuptimin e “të bërit çka duam”, apo“ të pavarur nga gjithçka”, sepse jemi të lidhur me shumëçka, dhe vullneti ynë shumicën e kohës, përbëhet nga dëshira, shpresa e mallëngjime që në ne vijnë prej dikah tjetër. Kuptimi i kësaj, përbën fillesën e çlirimit. Kjo është ajo që na bën të befasohemi nga liria, sepse për gjërat për të cilat besojmë se janë pastër të qarta, zbulojmë se nuk janë krejtësisht ashtu. Për shembull unë sëmurem, nuk mund ta bëjë punën time, por këtë predisponoj ta shoh si përvojë. Përvojë të faktit se përgjegjësia e të gjitha vendimeve dhe zgjedhjeve nuk varen nga unë. Nganjëherë sëmundja “u jap mësim” të shëndoshëve.

Elena Cué : A shërben vuajtja si një shancë e zgjerimit të lirisë?

Jean-Luc Nancy : Jo nuk e thashë këtë, dhe mbi të gjitha nuk mendoj që këtu ka diçka që mund të lidhet me “shancën”. Të vuash nuk është diçka e mirë, e shumta mund të shërbejë si shkas revolte, veçanërisht si kërkim i shtegut për tek revolta. Me fjalë tjera për ç’qëllim? Natyrisht që qëllimi është të mos vuajmë më tepër, por edhe kjo duhet përkufizuar. Për një kohë të gjatë ky qëllim mendohej si “Komunizëm”, apo “Socializëm”. Por këto koncepte asnjeherë nuk u zhvilluan seriozisht, përpos modelit sovjetik e që edhe ai rezultoi i pasukusseshëm.

Elena Cué : Përse rezultoi pa sukses?

Jean-Luc Nancy: Kësaj akoma nuk i është bërë analiza e duhur. Komunistët në vend se të thellohen e të hulumtojnë mbi këtë gjë, respektivisht t’i bijnë në gjurmë idesë dhe realizimit të një shoqërie të drejtë, mjaftohen me dënimin e klimës së ndotur konsumeriste që sjell liria e kapitalizmit. Ankohen për padrejtësi, e nuk e dijnë se ku të gjindet drejtësia. Për shembull këto ditë shpesh e më shpesh po dëgjojmë për diçka si çmimi minimal universal. Kjo ngjan në një ide të drejtë dhe të mirë, por edhe shumë riskante në kuptimin që këtu përqëllimohet edhe përfshirja e njerëzve që nuk e duan këtë gjë. Realiteti flet në favor të asaj që sot të shpikësh një gjë, së pari duhet të mendosh. Në të njejtën kohë ta kumbosh. Brex-iti ishte një këmbanë e të përçmuarve nga pjestarët e shtresave të larta. Këtë këmbanë duhet dëgjuar. Por ç’mësime të nxjerrim nga ajo ? Kjo gjë ruan akoma paqartësinë e saj.

Në librin tuaj “Deconstruction of Christianity” bëni fjalë për fenë në botën e sotshme. A mund të flasni pak gjerësisht rreth kësaj?

Këtu s’bëhet fjalë për copëzim a zhdukje; por për shprishjen e shtofit  përbërës të një strukture. Krishtërimi më s’përbëhet nga feja.  Krishtërimi u pati jetësuar si një mutacion i njeriut mesdhetar, si një dalje nga bota e lashtë, nga bota e fundme, nga bota e kufinjëve, drejt asaj që do të mund ta quanim definim. Çdokund hasje në zotëra me detyra të caktuara, norma që duheshin  zbatuar, modele-shembuj, dhe botëvështrime statike. Në një moment e tërë kjo u shemb. S’ka mëdyshje,  “globalizmin e parë” e pamë në shembullin e Perandorisë Romake: rajone të mbyllura dhe kushtet të  ndasive  të themeluara (skllavi vs njeri i lirë). Kësodore lindi nevoja për një universalitet, respektivisht premtim universalist. Ky premtim i rrënjosur ngjalli një ndryshim në civilizim, kulturë e shoqëri, dhe – megjithë rreziqet – hapi rrugën e aventurave të botës moderne.

Elena Cué : Në çfarë përfundimesh erdhët me këtë dekonstruktim bërë Krishtërimit?

Jean-Luc Nancy: Së pari në të kuptuarit e ndryshimit rrënjësor që ngjau me ardhjen e krishtërimit: kalimi nga bestytnitë e idhujturia kah një  botëvështrim me bosht horizontin e pafundmë.  “Tërësia” në universalitetin e lirisë së botëvështrimit kristian parasëgjithash ka kuptimin e pafundësisë. Idhujve u vije fundi, vendin e tyre e zë një çeltirë pafundësie. Për këtë arsye sipërmarrësisë i duhej edhe fuqia: ndodhi besatimi se mundej dhe duhej transformuar vetja dhe bota. Pakufi. Kështu krishtërimi e materializoi veten si humanizëm, kapitalizëm e progres teknik.  Të gjitha këto duhen diskutuar, dhe në fakt kanë marrur një ngjyrë gri, por ne gjithmonë shikojmë kah e pafundmja, përkundër që tashmë në Perëndim feja si pikë e përasbhkët reference po shlyhet.

Përfundimi i dytë në anën tjetër doli krejt i kundërt me të parin: nëse Krishtërimi me shekuj mori formën e një feje me ndikim, kjo ndodhi për shkak të themeleve dhe shtyllave që përçonin siguri, tërheqje dhe plotësim të shumë kërkesave.  Pos kësaj përdorimi i këtyre shtyllave për të ndërtuar ngrehina kuptimore madhështie, fuqie, ideale estetike ose përmbushje mendimi, nga vetë përbrendësuesit e këtyre  shtyllave u  shërbente edhe palëve kandidate që kërkonin përbrendësim të imazheve, legjendave e përfaqësime të ngjashme. Ateizmi është i pamjaftueshëm në zgjidhjen e shumë dyshimeve, një fatkeqësi kjo, sepse pos mistikëve dhe njerëzve shpirtëror, feja e menduar si siguri, nuk e ngërthen edhe lirinë.

Elena Cué : Për fund ta prekim pak edhe temën e artit. Në cilat dimensione mendoni se ndryshon “arti modern” nga arti tradiconal?

Jean-Luc Nancy:  Arti tradicional preokupohej me mundësinë e reprezentimit të së vërtetës – asaj fetare, politike a epike, ose të realitetit perceptiv, ndjesor e emocional. Kurse botëvshtrimi modern tek e vërteta sheh kërkimin e pashterrur, të  papërunduar..Më nuk kemi figura a lloje statike e të përqasshme, as lloje të mbiquajtura abstrakte apo/edhe lloje a forma të dala nga ngjyrat e padefinuara (Rothko, Newman, Pollock). Ka një “kulturës artistike” krijimtaria e së cilës po graviton aty ku më së shumti po zbehet kuptimi, sepse arti më në asnjë mynyrë nuk përfaqëson  të vërteta të dhëna.

Elena Cué : E që do të thotë?

Jean-Luc Nancy:  …se nga një prizëm kuptimi i “artit” është mister dhe sfidues  ngase nuk lejon shprehjen e hapur dhe të qartë në gjuhë. Mendojeni muzikën; muzika kromatike, ajo e varguar, elektronike, jazzi, rocku, muzika tonale dhe atonale…një mikst i krejt këtyre. Panorama e zërit na është ndryshuar goxha (po sikurse panorama e vrojtimit/vështrimit, por zëri ka një efekt më të madh ndjesor; mendojeni Electro-n, Techno-n, Rap-in, Slam-n e të ngjashme)
Po kërkojmë ndjeshmëri të reja dhe kjo natyrisht se mbarson rreziqet e veta. U jemi vënë pas ndjenjave dhe enigmava “tona”.

Përktheu: Fatlum Sadiku
Burimi: http://www.huffingtonpost.com/