Çfarë do të bëjmë ne njerëzit kur robotët të kenë vetëdije?

Supozojmë se ne kemi robotë të bërë përsosshmërisht si burrat, gratë, fëmijët dhe ne kemi të drejtën ligjore të bashkëveprojmë me ta në çfarëdo mënyre që neve na pëlqen. Si do t’i trajtonit ata?

Kjo është premisë e “Westworld” – serialit popullor të bërë nga produksioni filmik HBO që në mbrëmjen e kësaj të diele do të shfaqet sezoni i dytë. Gërshetimi i ngjarjeve që zhvillohen në sezonin e dytë, ngrit pyetje fundamentale të etikës ku njerëzit në një të ardhme të afërt do të përballen me ta.

I bazuar në filmin e vitit 1973, “Westworld” përshkruan një zonë lojrash futuristike të modeluar sipas Perëndimit të Egër, në të cilën karaktere si: banakierë, prostituta, policë, banditë janë robotë të programuar për të bashkëvepruar sa më natyrshëm me mysafirët e tyre njerëzorë. Këto makineri inteligjente shikojnë veprime saktësisht siç bëjnë njerëzit. Në të vërtetë, shikuesit shpesh hutohen ose mashtrohen për atë se kush është roboti dhe kush është njeriu, raporton “The New York Times”, transmeton Periskopi.

Megjithatë robotët mund të sillen siç dëshirojnë ata. Disa marrin role heroike, por disa të tjerë zgjedhin role të errëta si duke marrë pjesë në torturim, përdhunim dhe vrasje – përfshirë vrasjen e robotëve që nuk dallohen nga njerëzit. Mikpritësit janë dizajnuar në mënyrë që të mos dëmtojnë mysafirët; kështu që ka akte të një sadizmi të pastër, pa u ndëshkuar për veprimet që bëjnë.

Është e vështirë të thuhet se gjërat shkojnë keq për njerëzit në serialin “Westworld”. Por ne jemi të interesuar të studiojmë premisat e tregimit – si reagimi ynë si shikues kundrejt këtyre robotëve tregon për natyrën njerëzore dhe të ardhmen e teknologjisë.

Shqetësimi madh është që ne në një ditë mund të krijojmë makineri të vetëdijshme: qenie të ndjeshme me besime, dëshira, situata kur vihen në pah morali dhe kapaciteti i vuajtjeve. Askush nuk na pengon që ta bëjmë këtë. Filozofët dhe shkencëtarët mbeten të pasigurt se si vetëdija del nga bota materiale, por pak dyshojnë se mund të funksionojë. Kjo sugjeron që krijimi i makinerive të vetëdijshëm është i mundur.

Supozoni, si shumë filozofë dhe shkencëtarë besojnë, se vetëdija lind në një sistem mjaft kompleks që përpunon informacionin. Nuk ka arsye të mendosh se një sistem i tillë mund të bëhet vetëm prej trupit të përbërë nga mishi. Mendjet e ndërgjegjshme kanë më shumë gjasa të bëhen të pavarura nga një platformë – produkti i një sistemi softuer. Duket vetëm një çështje kohe para se të imitojmë veprimet e trurit të njeriut në kompjuterët tanë ose të ndërtojmë mendje të ndërgjegjshme të një lloji tjetër.

Dhe edhe nëse dikush beson se vetëm sistemet biologjike mund të jenë të vetëdijshme, ky zhvillim gjithashtu qëndron brenda mundësive tona – ndoshta përmes një kombinimi të inteligjencës artificiale dhe inxhinierisë gjenetike. Në të vërtetë, në “Westworld”, është lënë të kuptohet se ushtritë janë pjesërisht biologjike. Ne me siguri se do t’i shohim ata kur nga trupi i tyre rrjedh gjak.

Nëse krijuam qenie të vetëdijshme, morali konvencional na tregon se do të ishte gabim t’i dëmtonim – pikërisht deri në atë pikë sa ata janë të vetëdijshëm dhe mund të vuajnë ose të privohen nga lumturia. Ashtu siç është gabim t’i torturojmë kafshët, ose për t’i skallvëruar fëmijët, do të ishte gabim edhe t’i keqtrajtonim makinat e vetëdijshme të së ardhmes.

Por si do ta dimë nëse makinat tona bëhen të ndërgjegjshme? Dekarti argumentoi se vetëdija jonë është përtej çdo mundësie dyshimi. Në rastin e të tjerëve, asnjëherë nuk jemi të sigurt. Shumë prej neve argëtohen, vetëm për një çast me idenë se gjithë të tjerët mund të jenë zombi si duke qeshur, duke qarë, duke u ankuar, duke u gëzuar. Ndoshta shkencëtarët do të zbulojnë përfundimisht fillet e vetëdijes, dhe pastaj do të mund ta provojmë për robotët tanë, si dhe në kafshët. Por është e sigurt që ne do të ndërtojmë makina që duken shumë të vetëdijshme para se të arrijmë në atë pikë.

Çdo gjë që duket dhe vepron si ushtria në “Westworld” do të duket e ndërgjegjshme për ne, pavarësisht nëse kuptojmë se si shfaqet vetëdija në sistemet fizike. Në të vërtetë, eksperimentet me Inteligjencën Artificiale dhe robotët kanë treguar tashmë se sa shpejt, ne duhet t’u atribuojmë ndjenjat makinave që duken dhe sillen si agjentë të pavarur. Shumëzimi në njëmijë herë i antropomorfizmit: Mos mendoni për një makinë me tela të dukshme, sy artificial dhe një zë që tingëllon si Siri (aplikacion i mençur në smartfontët iPhone), por një i huaj i bukur që ju angazhon në një bisedë inteligjente dhe të cilët mund të jenë më të vetëdijshëm për emocionet tuaja se bashkëshorti juaj ose miqtë më të mirë që kishit ndonjëherë. Do të ishte e papërmbajtshme ta shihje këtë krijesë si një person, pavarësisht nga pikëpamjet tuaja filozofike dhe pavarësisht nga ajo që krijuesit u treguan se si u ndërtua.

Kjo është ajo që për shikuesit e vërtetë të “Westworld” ka rëndësi. Për kënaqësinë e shikuesve, krijuesit e serisë kanë prodhuar një vepër të fuqishme filozofike. Është një gjë që të stimulon për t’u ulur në një seminar për të dëgjuar nëse moralisht, robotët duhet të jenë të vetëdijshëm. Është krejt tjetër të dëshmosh vuajtjet e krijesave të tilla, të portretizuara nga aktorë të tillë si Evan Rachel Wood dhe Thandie Newton. Ju ende mund të bëni pyetje me karakter intelektual, por në zemrën tuaj dhe mishin tuaj tashmë e dini përgjigjen.

Duke parë shfaqjen, gjithashtu zbuloni se si ndjeheni për njerëzit që përdhunojnë, torturojnë dhe vrasin këta robotë. Nuk kemi asnjë ide se sa njerëz do të silleshin në këtë mënyrë në një vend si “Westworld” (tregimi nënkupton se nuk ka mungesë të klientëve të tillë), por ka diçka të neveritshme për ata që bëjnë. Në këtë skenar, ushtritë e robotëve janë më njerëzorë dhe njerëzit që i keqpërdorin ato janë monstrumë.

Kant kishte pikëpamje të çuditshme për kafshët, duke i parë ato si gjëra të thjeshta, pa vlerën morale, por këmbënguli në trajtimin e tyre të duhur për shkak të implikimeve për mënyrën se si e trajtojnë njëri-tjetrin: “Sepse ai që është mizor për kafshët bëhet i vështirë edhe në marrëdhëniet e tij me njerëzit.” Ne me siguri mund të themi të njëjtën gjë për trajtimin e robotëve të gjallë. Edhe nëse mund të jemi të sigurt se ata nuk ishin të ndërgjegjshëm dhe nuk mund të vuanin në të vërtetë, tortura e tyre do ta dëmtonte shumë torturuesin dhe, në fund të fundit, njerëzit e tjerë në jetën e tij.

Kjo mund të duket si një version ekstrem shqetësues për argëtuesit e lojrave të dhunshme. Ka kohë që është spekuluar se sjellja e dhunës në një botë virtuale desensitizon njerëzit në dhunë. Dëshmia për një efekt të tillë rezulton të jetë i dobët. Në fakt, pasi video lojërat janë bërë gjithnjë e më reale, shkalla e krimeve të dhunshme ka rënë.

Por perspektiva e ndërtimit të një vendi si “Westworld” është shumë më shqetësuese, sepse përvoja e dëmtimit të një roboti nuk është thjesht e ngjashme me atë të dëmtimit të një personi. Nuk e kemi idenë se çfarë do të na bënte në mënyrë të përsëritur fantazitë e tilla, etike apo psikologjike – por duket se ka pak arsye për të menduar se do të ishte mirë.

Çështjet këtu shtrihen përtej sadizmit. Makinat janë krijuar për të përmirësuar jetën e qenieve njerëzore dhe një nga atraksionet e Inteligjencës Artificiale të avancuar është perspektiva e shërbyesve robotë, dhe shoferëve (të njohur edhe si makina vetë-lëvizëse). Kjo është në rregull me llojet e makinave që aktualisht kemi, por kur Inteligjenca Artificiale po përmirësohet, kemi një rrezik moral.

Në fund të fundit, në qoftë se ne arrijmë të krijojmë makina aq të zgjuara më të zgjuara sesa ne – dhe, më e rëndësishmja, makinat që mund të ndiejnë – nuk është e qartë se do të ishte etike që ne t’i përdorim ato për të kënaqur apetitet tona. Nocioni i inxhinierisë gjenetike një racë e skllevërve të gatshëm është një përdorim i figurshëm i trillimit shkencor, ku njerëzimi zbulohet se ka bërë diçka të tmerrshme. Përse prodhimi i skllevërve të ndjeshëm robot do të ishte ndryshe?

Për herë të parë në historinë tonë, kemi rrezikun e ndërtimit të makinave që vetëm monstrumët mund t’i përdorin siç dëshirojnë vetëm ata./Periskopi/