Çfarë fshihet pas protestave në Iran?

Shfaqja më e madhe publike e pakënaqësisë në Iran që nga Lëvizja e Gjelbër e vitit 2009 ka sjellë një seri me cicërime nga Presidenti i SHBA-ve Donald Trump, e shtyrë nga qeveria iraniane dhe një skenë që mund të ketë qenë e paimagjinueshme një dekadë më parë – protestuesit që sfidojnë sundimin e Udhëheqësit të Lartë Ajatollah Khamenei.

CNN foli me disa ekspertë lidhur me trazirat në vazhdim në Republikën Islamike të Iranit.

Pse po ndodhin këto protesta?

Protestat, të cilat filluan të enjten në mbrëmje, janë një reagim ndaj ekonomisë në rrënje të lirë, korrupsionit të shfrenuar dhe rritjes së çmimeve të karburantit dhe ushqimit.

Por ka diçka më të madhe në lojë.

Iranianët janë të zemëruar, thonë ekspertët, sepse ata prisnin që jeta të përmirësohej kur sanksionet e ashpra u hoqën pasi një marrëveshje që u arrit në 2015 midis P5 + 1 dhe Iranit mbi programin e tij bërthamor. P5 + 1 janë pesë anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit të OKB-së dhe Gjermania.

Ndërsa kufizimet në sektorin financiar, energjetik dhe të transportit u hoqën, qindra entitete iraniane nuk u hoqën nga listat e zeza. Dhe Shtetet e Bashkuara janë vënë në lëvizje për të krijuar sanksione të reja mbi shkeljet e tjera, duke përfshirë lançimin e raketave verën e kaluar.

Trita Parsi, kryetare e Këshillit Kombëtar Amerikan – Iranian dhe ekspertë të tjerë thonë se keqmenaxhimi dhe korrupsioni endemik ekonomik i kanë lënë iranianët të zhgënjyer.

Politikat e qeverisë kanë sjellë rritje të papunësisë dhe inflacionit. Dhe ka një mungesë të investimeve të guximshme ndërkombëtare, shtoi Parsi.

“Marrëveshja bërthamore është mbështetur në shkallë dërrmuese nga publiku iranian, por ka pasur një shpresë se do të sillte shumë më tepër zhvillim ekonomik”, tha Parsi.

Pra, a janë këto protesta vetëm për shkak të bukës dhe çmimet e gazit?

Jo. Vitet e ankesave politike, ekonomike dhe sociale kanë shtyrë qytetarët në rrugë në protestat më të mëdha që nga viti 2009, tha Reza Marashi, drejtoreshë hulumtuese për Këshillin Kombëtar Amerikan – Iranian.

“Sanksionet ekonomike kanë acaruar të gjitha problemet ekonomike me origjinë iraniane”, tha ai.

“Unë nuk mendoj se ju mund të ndani ekonominë nga politika,” tha ai për CNN. “Qeveria ka një mundësi dhe një përgjegjësi për të adresuar ankesat e ligjshme që po shprehen”.

Alireza Nader, një analist i lartë ndërkombëtare dhe studiues  Iranit në Korporatën RAND në Uashington, thotë se njerëzit gjithashtu kanë humbur besimin në presidentin iranian Hassan Rouhani.

“Qeveria shihet si shumë e korruptuar dhe rritja e pabarazisë shihet nga popullata si një formë e padrejtësisë”, tha ai, duke shtuar se “ky duhej të ishte një sistem që u jepte drejtësi popullit pas revolucionit të vitit 1979 dhe ai dështuar”.

Karim Sadjadpour, një anëtar i lartë i Carnegie Endowment për Paqe Ndërkombëtare, tha se ka gjithashtu një shtysë nga qytetarët për të siguruar të drejta të barabarta për gratë.

Nader argumentoi se gratë në Iran kanë luftuar për dekada për të drejta të barabarta, por sidomos në vitet e fundit, kjo shtytje është bërë më e fortë.

“Gratë në Iran janë shumë të arsimuara, janë të përfshira në fuqinë punëtore, ndoshta më shumë se çdo vend tjetër në Lindjen e Mesme dhe janë të shtypura vazhdimisht.” Kjo është pjesë e luftës së tyre për të fituar lirinë dhe të drejtat e tyre”, thotë ai.

Një zëvendëspresident iranian tha të shtunën se qeveria do të punojë më shumë për të zgjidhur vështirësitë ekonomike.

A janë këto protesta të ngjashme me ato të vitit 2009?

Ndërkohë që protestat e reja janë intensive, deri më tani ato nuk janë aq të mëdha sa ato që ndodhën në Lëvizjen e Gjelbër të vitit 2009, në të cilat morën pjesë miliona njerëz.

Marashi tha se kjo mund të jetë më shumë një lëvizje e të drejtave civile sesa një revolucionare.

Ka dallime të tjera, tha Sadjadpour. Ndërsa protestat e vitit 2009 ndodhën kryesisht në Teheran, ato të kësaj jave u zhvilluan në “fortesat” e qeverisë, si Qom dhe Mashhad, të njohura si qendra fetare të forta.

Dhe kjo valë protestash duket se është një sfidë e drejtpërdrejtë për sundimin e Liderit Suprem.

“Kjo është diçka që nuk ndodhi në vitin 2009. Kjo është një gjë e madhe që të ndodhë në Iran”, tha Nic Robertson, redaktor ndërkombëtar diplomatik i CNN. “Njerëzit nuk e thonë këtë publikisht nëpër rrugë”.

Një banor i tha CNN-it që pa një protestues që grisi një poster të Khameneit pranë Universitetit të Teheranit.

A po ndihmojnë apo dëmtojnë situatën cicërimat e Trump?

Konsensusi nga ekspertët: Cicërimat e Presidentit të SHBA-ve Donald Trump rreth situatës nuk janë të dobishme.

Përkundrazi, thonë ata, bota duhet të tregojë solidaritet me popullin iranian duke mbështetur lirinë e shprehjes.

Trump ka cicëruar “Bota po vëzhgon!” dhe se “regjimet shtypëse nuk mund të qëndrojnë përgjithmonë”. Presidenti tha se lidershipi iranian po harxhon pasuri në mënyrë që të financojë terrorizmin diku tjetër.

Marashi tha se lëvizja e protestës “është me origjinë iraniane dhe do të jetë me një fund iranian”.

Parsi tha se protestat nuk janë një çështje e SHBA-ve. “Kjo nuk ka të bëjë me Trump, dhe ndërhyrja e Trump në këtë histori nuk është domosdoshmërisht e dobishme, sepse ai nuk ka fare besueshmëri në Iran”.

Komentet kundër regjimit iranian jo vetëm që mund të jenë të papërshtatshme – por ato mund të sjellin një pretekst për kundërmasa, tha Sadjadpour.

Zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme të Iranit Bahram Qassemi tha se populli iranian nuk i dha aspak kreditë vërejtjeve “oportuniste” nga Trump ose administrata e tij.

Pra, çfarë duhet thënë apo bërë?

Analisti iranian-amerikan Holly Dagres tha se gjëja më e mirë për pjesën tjetër të botës është të presë dhe të shohë se çfarë do ndodh më pas në Iran, ndërsa protestuesit janë dëgjuar në video të shpërndara në mediat sociale duke kënduar “Vdekje Rouhani”, një referencë për Presidenti Rouhani.

“Fakti që ne po bëjmë deklarata që ne mendojmë se janë në favor të popullit iranian, ata i dëmtojnë më shumë se çdo gjë tjetër”, tha ajo.

Si po zhvillohet kjo histori?

Siç ndodhi edhe në vitin 2009, imazhe dhe mesazhe nga gazetarët – qytetarë po dalin nëpërmjet mediave sociale. Qeveria kontrollon mediat dhe nuk lejon lirinë e fjalës.

Disa iranianë u vranë gjatë protestave të shtunën vonë, tha një burim për CNN, pasi qeveria iraniane i paralajmëroi qytetarët kundër mbajtjes së tubimeve publike “të paligjshme”.

Pa qasje në shtyp, bota po sheh atë që mund të jetë një version i skajuar i asaj që po ndodh në Iran. “Verifikimi i pavarur i fakteve (është) vështirë për t’u marrë,” tha Robertson i CNN.

Por imazhet shpesh janë të fuqishme.

Në vitin 2009, një video që tregonte momentet e fundit të protestueses Neda Agha-Soltan e katapultoi atë në një simbol të lëvizjes reformuese që po zhvillohej në Iran. “Kjo pati një ndikim të frikshëm për protestat në Iran dhe pati një ndikim të frikshëm në të gjithë botën”, tha Robertson.

Çfarë do të vijë më pas?

Lëvizja e gjelbër e vitit 2009 zgjati për muaj; ky raund i protestave është vetëm disa ditor. Është e paqartë se sa mospëlqime qeveria do të lejojë.

Sadjadpour tha: “Në vitin 1979, iranianët përjetuan një revolucion pa demokraci, sot ata aspirojnë për demokraci pa një revolucion”.

Ai u zgjerua mbi këtë, duke u thënë CNN-it se ai beson se një shoqëri e re iraniane po kërkon një vend më liberal dhe progresiv, por nuk ka gjasa të marrë armët – edhe nëse ato vihen në dispozicion. Ata janë kundër një qeverie që ata e dinë se është e gatshme të përdorë forcën për të mbajtur pushtetin, tha ai.

“Pavarësisht nga fakti se shumë iranianë do të zgjidhnin masa revolucionare, unë nuk mendoj se ata janë të gatshëm të ndjekin mjete revolucionare në masë të njëjtë, për shembull, si sirianët apo egjiptianët ose të tjerët që kanë bërë gjatë pesë viteve të fundit në Lindjen e Mesme”.

Por, Sadjadpour cicëroi të premten, që edhe nëse protestat shkatërrohen – siç pret – ky nuk është fundi.

“Pakënaqësia ndaj regjimit do të mbetet dhe do të rishfaqet në të ardhmen”.

Lexo.al