Daan Everts: Gjykata Speciale, shembull se si nuk do të duhej të ndiqeshin krimet e luftës

Si do të ndiqen krimet e luftës të kryera në Ukrainë? Në çdo rast, gjyqi duhet të jetë më i kujdesshëm se ai i katër liderëve të lëvizjes së rezistencës së Kosovës, për krimet e supozuara të kryera në fund të viteve 1990. 

(1999: Një shqiptar i Kosovës në mesin e 23 bashkatdhetarëve të vrarë në Reçak, 25 kilometra në jug të Prishtinës)

OPINION nga Daan Evert

Tmerret e pushtimit rus të Ukrainës me të drejtë kanë ringjallur çështjen e krimeve të luftës.

Holanda po udhëheq rrugën në kërkimin e drejtësisë për ata që janë ose kanë qenë drejtpërdrejt ose tërthorazi fajtorë për ‘krime lufte’ ose ‘krime kundër njerëzimit’ atje. Ministri Hoekstra së fundmi ka vënë në dispozicion 15 milionë euro për këtë qëllim. Ka një zhurmë idesh për mënyrën më të mirë për të ngritur këtë gjyq, me Hagën si kryeqyteti i vetëshpallur i drejtësisë ndërkombëtare, që do të luajë një rol qendror, nëse është e mundur. Ajo që duket se u ka shpëtuar shumë njerëzve është se një çështje gjyqësore për krimet e luftës (të supozuara ose të tjera) po vazhdon me vite të tëra, e cila sigurisht nuk po shkon mirë, por ofron mësime për veprime të ardhshme.

Këto janë krimet e luftës për të cilat akuzohen një numër i udhëheqësve të ish-lëvizjes së rezistencës kosovare Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK). Në vitin 2015, nën presionin e shteteve perëndimore, u krijua një gjykatë speciale, e cila është pjesë e sistemit juridik të Kosovës, por me kërkesë të shprehur të të njëjtave shtete, nuk gjendet në kryeqytetin e Kosovës, Prishtinë, por në Hagë. Kjo gjykatë, e quajtur Dhomat e Posaçme të Kosovës, është një institucion i pavarur, sui generis, i financuar kryesisht nga vendet e BE-së së bashku me SHBA-në, Kanadanë, Zvicrën, Norvegjinë dhe Turqinë.

Mandati

Vetë Kosova nuk ka asnjë ndikim. Mandati i gjykatës është të gjykojë ‘krimet e luftës’ dhe ‘krimet kundër njerëzimit’ të kryera në Kosovë midis marsit 1998 dhe fundit të vitit 1999, gjatë dhe menjëherë pas luftës për pavarësi nga Serbia. Në praktikë, çuditërisht, ka të bëjë vetëm me krimet e kryera nga shqiptarët kosovarë, lexo UÇK-ja, dhe jo nga serbët apo serbët kosovarë. Ky kufizim etnik ndoshta shërben si kompensim për qëndrimin e pretenduar anti-serb të Gjykatës së ish-Jugosllavisë, e vendosur gjithashtu në Hagë, e cila kishte shënjestër kryesisht kriminelët serbë të luftës, të cilën gjë Serbia e ka kritikuar.

Parlamenti i Kosovës pa dëshirë u pajtua me kërkesat perëndimore për Dhomat e Specializuara të Kosovës, nën presionin politik të presidentit të atëhershëm properëndimor të Kosovës, Hashim Thaçi, ish-udhëheqës politik i UÇK-së. I njëjti president prej dy vitesh ndodhet në paraburgim në Scheveningen. Sapo u bë e ditur urdhri për arrestimin e tij, ai dha dorëheqje vullnetarisht si president për ta mundësuar burgosjen. Njësoj si tre figurat e tjera të njohura të UÇK-së, poashtu me profil të lartë politik. Është e paqartë pse nga numri shumë më i madh i figurave udhëheqëse të UÇK-së, pikërisht kjo katërshe po ndiqet penalisht. Që të katër akuzohen si pjesë e një ndërmarrjeje të përbashkët kriminale. Një kualifikim mjaft i çuditshëm për një rezistencë të mbështetur nga Perëndimi kundër shtypjes etnike të regjimit de facto të aparteidit të Millosheviçit. Në Kosovë, katërshja nuk shihen si Mandela, por shihen si heronj të rezistencës.

Tregtia e organeve Gjykata speciale ka një histori të gjatë. Arsyeja ishte një mocion në Asamblenë Parlamentare të Këshillit të Evropës në 2008, i paraqitur nga deputeti rus Kosachev, një anëtar i “Rusisë së Bashkuar” të Putinit (i cili më vonë u vendos në listën e sanksioneve të SHBA-së dhe BE-së). Mocioni i referohet trajtimit çnjerëzor dhe trafikimit të paligjshëm të organeve në Kosovë. Një raportues special, deputeti zviceran Dick Marty, më pas kreu një hetim në emër të Këshillit të Evropës. Ai u fokusua kryesisht në rolin udhëheqës të UÇK-së. Raporti i tij ishte nën nivel: pa fakte të forta, por kryesisht me supozime dhe thashetheme. Raporti megjithatë u pranua në vitin 2011 – me mbështetjen edhe të parlamentarëve holandezë, si Tiny Kox (PS) dhe Pieter Omtzigt (atëherë ende CDA) – me gjykatën speciale si rezultat përfundimtar.

Dënimi i parë

Duket se procesi gjyqësor kundër katërshes do të zgjasë me vite. Dënimi i parë i gjykatës pas shtatë vjetësh, i dhënë të premten e kaluar, përfshin një komandant lokal dhe nuk ka lidhje me akuzat kundër udhëheqësve të UÇK-së. Fakti që kryeprokurori amerikan Jack Smith sapo është tërhequr në Uashington, për të vepruar si prokuror special në betejën ligjore kundër ish-presidentit Trump, nuk do të ndihmojë në përshpejtimin e kësaj lëndeje.

Gjatë gjithë kohës, të dyshuarit po qëndrojnë në paraburgim, duke përfshirë një ish-kryetar shteti dhe dy ish-kryetarë të parlamentit, të cilët pas luftës në Kosovë u trajtuan me shumë respekt nga të gjitha kryeqytetet perëndimore, përfshirë Hagën. Presidenti Biden, në mënyrë hiperbolike, madje e quajti Thaçin si “Xhorxh Uashingtoni i Kosovës”.

Kërkesat e përsëritura për lirimin e tyre me kusht, me mbikëqyrje policore të garantuar nga Kosova, u refuzuan sistematikisht. Kjo mund të nënkuptojë se katërshja mund të kalojë katër deri në pesë vjet në paraburgim deri sa të merret një vendim përfundimtar gjyqësor. Një vendim që mund të nënkuptojë me shumë gjasë një shpallje të pafajësisë. Për shembull, Human Rights Watch, organizatë e respektuar gjerësisht, ka deklaruar se “nuk ka dëshmi të një politike të koordinuar (të dhunës kundër pakicave) nga udhëheqja politike dhe ushtarake e ish-UÇK-së.” Procesi deri më tani ka kushtuar rreth 500 milionë euro.

Shumë gjyqtarë, prokurorë dhe punonjës të panumërt janë të punësuar aty. Dhe kështu kostot vazhdojnë të shtohen me dhjetëra miliona, sepse pagat pa taksa dhe kostot e tjera nuk janë të këqija. E gjithë kjo për një proces gjyqësor të ndërtuar mbi një bazë të dyshimtë dhe një raport të dyshimtë.

Pranë harresës

Fatkeqësisht për Kosovën, lufta e saj 20-vjeçare për liri është zbehur plotësisht në realitetin e rezistencës heroike të Ukrainës ndaj Rusisë në vitin 2022. Dhe kështu ky gjyq i dyshimtë po zvarritet pothuajse në errësirë. Nuk ka luftëra pa krime lufte. Ato nuk duhet të mbeten pa u ndëshkuar. Natyrisht, Holandës nuk i lejohet të ndërhyjë në përmbajtjen e një procesi të tillë. Por, si një kampion i drejtësisë ndërkombëtare, do të ishte e dobishme, që në këtë rast konkret, t’i hidhej një sy kritik i trajtimit të të akuzuarve, nëse jo i gjithë rrjedhës së ngjarjeve, dhe ta ngrinte atë në Këshillin e Evropës, tek BE dhe sponsorët e tjerë. Iniciativat e reja në lidhje me Ukrainën do të kërkojnë më shumë kujdes.

Daan Everts është ish-ambasador dhe shef misioni në BE, OKB, OSBE dhe NATO.