Biden luftoi për drejtësi në Ballkan, ai duhet ta bëjë këtë përsëri

Shkruan: Ivan Sascha Sheehan

Në Konferencën e Sigurisë së Mynihut të mbajtur muajin e kaluar, presidenti Joe Biden siguroi aleatët evropianë se Amerika është kthyer.

“Interesat tona nuk do të bashkohen gjithmonë… Por, ne kemi një bazë të gjerë, të përbashkët dhe të mirë”, paralajmëroi Kancelarja e Gjermanisë, Angela Merkel.

Deklarata e saj nënkupton një të vërtetë të spikatur dhe të humbur lehtësisht në takimin miqësor: tensionet në marrëdhëniet transatlantike kishin ndodhur shumë përpara ish-presidentit Donald Trump.

Kjo është e natyrshme. Interesat ndryshojnë. Por, në Ballkanin Perëndimor, këto ndryshime janë rritur në diçka kontradiktore dhe të paqëndrueshme.

Për më shumë se një dekadë, Shtetet e Bashkuara kanë kontraktuar politikën e tyre të zhvillimit në rajon në Bashkimin Evropian. Derisa Amerika garantoi sigurinë e Kosovës, Evropa kujdesej për drejtësinë dhe shtetin e së drejtës. Tani, përkundër financimit të të dyve, politika e BE-së po punon në mënyrë aktive kundër interesave amerikane (dhe atyre kosovare). Biden duhet të angazhohet përsëri për të ndrequr një politikë që është kthyer në politikë mashtruese.

Se si ndodhi kjo, ekzistojnë dy mënyra.

Së pari, BE-ja instaloi Misionin e Bashkimit Evropian për Sundimin e Ligjit (EULEX) në Kosovë, misioni më i madh civil ndërqeveritar në botë, për të udhëhequr gjykatat dhe sistemet e policisë së vendit të ri. Së dyti, ajo financoi Dhomat e Specializuara të Kosovës, një gjykatë kombëtare e krijuar sipas ligjeve kombëtare për të gjykuar ata që akuzohen për krime lufte gjatë luftërave të pavarësisë.

Megjithatë, ajo do të themelohej në Hagë – në shtëpinë e Gjykatës Penale Ndërkombëtare dhe Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. Sot, të vetmit kosovarë që janë ulur në të janë ata që po përballen me një gjyq: gjyqtarët, prokurorët dhe personeli ndihmës ishin dhe janë të gjithë ndërkombëtarë.

Nën mbikëqyrjen e Evropës, udhëzuesit dhe financuesit janë bërë zotërues dhe kontrollues. Institucionet, të krijuara për të ndërtuar besimin në qeverisjen dhe llogaridhënien midis qytetarëve lokalë dhe qeverisë, janë konvertuar në pak më shumë sesa automjete për t’i çuar përpara qëllimet e politikës evropiane, të cilat dallojnë qartë nga ato amerikane.

Kjo shpjegohet më së miri nga prishja e marrëveshjes së verës së kaluar për normalizimin e marrëdhënieve midis Serbisë dhe Kosovës, një marrëveshje që ishte objektivi kryesor i Amerikës në Ballkanin Perëndimor për më shumë se një dekadë.

Një takim për të nënshkruar një marrëveshje të ndërmjetësuar nga Uashingtoni midis presidentëve të Serbisë dhe Kosovës ishte caktuar për në qershor. Ky takim nuk ndodhi.

Disa orë para se Presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi, të fluturonte përtej Atlantikut, Prokuroria e Specializuar në Hagë njoftoi se kishte ngritur një aktakuzë në gjykatë. Udhëheqësi gueril, i konvertuar në një politikan dhe tre nga bashkëpunëtorët e tij, do të gjykoheshin për krime kundër njerëzimit gjatë konfliktit të viteve 1990. Kështu, takimi në Uashington duhej të anulohej.

Momenti i njoftimit dukej më shumë se i rastësishëm, veçanërisht pasi ishte në kundërshtim me procedurën.

Supozohet se aktakuzat do të bëheshin publike vetëm pasi të jenë konfirmuar nga një gjyqtar i procedurës paraprake (e cila ndodhi vetëm në nëntor). Arsyeja për shkeljen e protokollit, sipas prokurorit, ishte për shkak të një “fushate sekrete” për të minuar gjykatën nga presidenti dhe kryetari i Kuvendit të Kosovës “për të siguruar që ata të mos përballen me drejtësinë”, një përpjekje e dukshme për të krijuar një përshtypje faji para se të fillojë çështja.

BE-së nuk i pëlqente marrëveshja e ndërmjetësuar nga Uashingtoni, sepse synonte të hapte rrugën për një shkëmbim të diskutueshëm të territoreve. Serbia dhe Kosova ishin të gatshme të diskutonin për shkëmbimin e territorit. BE-ja, megjithatë, nuk ishte e interesuar. Një gjykatë evropiane që synonte të administronte drejtësinë për krimet e së kaluarës, u bë një mjet për politikën në të tashmen.

Realiteti tjetër është se BE-ja nuk e pëlqen lidershipin e pas pavarësisë. Ata kanë të drejtë të mbajnë një pikëpamje të tillë. Por, një gjykatë, gjoja kosovare dhe e pavarur, është bërë mjet për t’i kthyer pikëpamjet e saj në vepër: për të pastruar politikanët me të cilët nuk pajtohet.

Tashmë gjykata është zhytur në skandal.

Kryetarja e Dhomave të Specializuara të Kosovës, gjyqtarja Ekaterina Trendafilova, u kap duke shkelur vetë rregullat e gjykatës, duke u ofruar fshehurazi informata konfidenciale financuesve dhe diplomatëve të BE-së mbi strukturën dhe procedurën për çështjet e ardhshme në gjykatë, para se të njoftoheshin avokatët e mbrojtjes.

Në një incident tjetër, kryeprokurori lejoi të dilnin – filtroheshin tri kuti me dokumente konfidenciale që përmbajnë identitetin e dëshmitarëve. Përfundimi i vetëm objektiv është se nuk është lidershipi kosovar ai që po i minon Dhomat e Specializuara të Kosovës, por është vetë udhëheqja e Dhomave të Specializuara ajo që po minon Kosovën.

Ndoshta, ashtu edhe siç pritej, Trendafilova ka një reputacion të papërshtatshëm.

Ajo kryesoi gjykime të Gjykatës Penale Ndërkombëtare, po ashtu me shumë skandale, edhe për Presidentin e Kenisë, Uhuru Kenyatta dhe për zëvendësin e tij të atëhershëm William Ruto, të cilat, si të tilla, dështuan. Rastësisht, informimi për financuesit e BE-së dhe rrjedhja e identitetit të dëshmitarëve ishin faktorët kryesorë që kontribuuan në këto dështime. Në mënyrë të ngjashme, gjykata pretendoi se ishte minuar nga Qeveria keniane, porse u bë e qartë se ishte e kundërta.

Në gjykatën kosovare, njëjtë si ICC-ja me Keninë para saj, shqetësim kryesor është bërë sesi të arrihen dënimet, madje edhe në kurriz të drejtësisë. Ajo që filloi si një instrument për të mbajtur përgjegjës përgjegjësit për krimet e së kaluarës dhe, për pasojë, ndërtimin e institucionit të drejtësisë në vend, ‘ka kaluar nëpër pasqyrën e shikimit’.

Pavarësisht nëse tërheq fonde miliarda dollarëshe nga gjykata ose i tërheq ato tërësisht, presidenti Biden duhet të ndërhyjë për të siguruar reformën e gjykatës. Çështja nuk është që të ndryshohet rezultati, por të sigurohet që gjyqet të administrohen në përputhje me parimet e drejtësisë dhe këtë ende nuk e kanë parë kosovarët.

Si senator dhe anëtar i pakicës ranguese i Komitetit të Marrëdhënieve me Jashtë të Senatit, Biden besoi se drejtësia ishte e domosdoshme gjatë luftërave jugosllave.

Gjatë një udhëtimi në Bosnjë në vitin 1993, ai u takua me udhëheqësin jugosllav, Sllobodan Millosheviç, të cilit i kishte thënë: “Unë mendoj se ti je një kriminel i mallkuar lufte dhe duhet të gjykohesh si i tillë”.

Tridhjetë vjet më vonë, si President i Shteteve të Bashkuara, ai duhet të parandalojë kthimin e padrejtësisë në Ballkan.

Ivan Sascha Sheehan është Drejtor Ekzekutiv i Shkollës së Çështjeve Publike dhe Ndërkombëtare në Universitetin e Baltimores